Actueel

Terug naar boven | Print dit artikel!

 

Twee haiku's van Ria Giskes. Verder op deze pagina vindt u er nog twee.

huisstof tot in de kleinste hoekjes van mijn hoofd opwaaiend vuil daartussen dwarrelt een witje

Haiku: Ria Giskes-Pieters; foto: ©John Giskes.
Meer haiku's van Ria Giskes vindt u hier: http://tjilp.blogspot.com.

Terug naar boven

 

Modern naakt van binnenuit

Het Museum voor Schone Kunsten van Bergen (Mons) in Wallonië, België presenteert een unieke tentoonstelling die is gewijd aan de Franse beeldhouwer François Auguste René Rodin (1840-1917).

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

Verdeeld over tien zalen en twee verdiepingen worden bijna tweehonderd objecten van Rodin geëxposeerd, waaronder niet eerder getoonde werken uit privé-verzamelingen. Er zijn marmeren, bronzen en gipsen sculpturen en veel werken op papier. Het leitmotiv van deze thematische tentoonstelling, is de behandeling van het lichaam door Rodin gedurende zijn kunstenaarschap. De tentoonstelling is samengesteld door Antoinette le Normand-Romain en Christina Buley-Uribe. Dit curatorenduo werkt al jarenlang samen. Le Normand-Romain is gespecialiseerd in de kunstenaar Rodin, Buley-Uribe in zijn werken op papier. De catalogus bij deze tentoonstelling is ook onder hun redactie tot stand gekomen. 'La Belgique Pays que jáime comme mon atelier de plein air' (Rodin 1906) België, 'een land waar ik evenveel van houd als van mijn openluchtatelier'

Auguste Rodin, 'Le Penseur' (De Denker), 1881--1882, brons, gieter J. Petermann 1899, 71 x 37 x 61 cm. Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België.

(…) België was de eigenlijke wieg van Rodin. Daar werd hij een zelfbewuste kunstenaar en werd in 1899 zijn eerste solotentoonstelling georganiseerd, een reizende expo die achtereenvolgens in Brussel, Amsterdam, Rotterdam en Den Haag werd getoond. Rodin was op dat moment op het toppunt van zijn kunnen, als beeldhouwer en als tekenaar (…) Citaat uit de bijdrage van Le Normand-Romain/Buley-Uribe in de catalogus.

De kunstenaar presenteerde in Brussel zijn 'Le Penseur' (De Denker) en 'L'Áge d'Airain' (De bronstijd), werken die inmiddels als iconisch kunnen worden beschouwd.

In den beginne was er het lichaam
De lichamen die Rodin modelleerde en tekende, hadden voor die tijd misschien ongebruikelijke vormen, maar de kunstenaar meende dat hij 'niets nieuws had uitgevonden'. Hij had een klassieke opleiding achter de rug en bestudeerde Rubens en vooral het werk van Michelangelo, maar bijvoorbeeld ook de werken uit het anatomieboek 'Humani Corporis Fabrica' (1543) van Vesalius. – Een in het BKJ besproken tentoonstelling "Vesalius, het lichaam in beeld" Museum M Leuven 2014/15 – Rodin wilde zijn beelden bewust laten aansluiten bij werken uit het verleden, maar dan met een persoonlijke interpretatie. In deze tijd zullen zij niet meer als nieuw worden ervaren, als het gaat om proporties en verhoudingen. De benadering waarmee Rodin zijn beeldhouw- en tekenkunst ontwikkelde, was in zijn tijd wel minder klassiek en vooral meer wat hij zelf nastreefde: 'Modern naakt'. Dat is inmiddels zeer herkenbaar geworden.

"Dhr. Rodin wordt achtervolgd door Michelangelo-achtigen visioenen. Hij zal misschien verbazen, maar nooit zal hij de toeschouwer onverschillig laten." Roger Ballu, 1883.

Verwijzingen en vergelijkingen
Aan het begin van het parcours door de tentoonstelling, is de tijdlijn of de levensloop te lezen van de kunstenaar, met zijn aanzienlijke staat van artistieke diensten en bezigheden. Zijn werken worden binnen zestien thema's getoond, met verwijzingen naar Jacques du Broeucq, Michelangelo, Dürer, Felicien Rops, George Minne, en anderen.

Heel bijzonder is de connectie met de kunstenares Berlinde de Bruyckere (1964) en haar kijk op Rodin, in de tentoonstelling te zien met een selectie van haar sculpturen en tekeningen. Het is een aanrader voor de Rodin en de Bruyckere-liefhebber om de nog onbekende tekeningen te bekijken, en ook hier en daar hun werken op papier te vergelijken. De Bruyckere zag deze tekeningen van Rodin nooit eerder, heel wonderlijk. 'Ik blijf erbij dat je eerst op papier moet leren tekenen voor je met gips aan de slag kunt; zelf was ik eerst een tekenaar en werd ik pas later een beeldhouwer', Rodin 1910.

Berlinde De Bruyckere, 'Arcangelos'. © Foto: Stefan Altenburger.

De Écorchés
Rodin zelf leerde van zijn leraren om het lichaam van binnenuit de modelleren, wat een diepe invloed op hem uitoefende. Hij gaf dat ook door aan zijn eigen leerlingen. Het naakte lichaam, de anatomie van botten en spieren, dat moet de kunststudent onder de knie hebben, voordat hij dat lichaam kon 'aankleden'. Bij Rodin vond de écorché (tekening van een figuur, waarbij de spieren zichtbaar zijn) haar oorsprong in de vele klassieke figuren van gefolterden, Marsyas in de mythologie, Sint-Bartholomeus in de christelijke martyrologie of de dodendansen uit de renaissance, uitdrukkingen van vreugde, angst en pijn.

Van Rodin naar Berlinde De Bruyckere
De sculptuur van De Bruyckere in zaal zes, 'Arcangelo', is indrukwekkend. Het lichaam staat licht voorovergebogen en over bijna het hele lichaam is een koeienhuid gedrapeerd. Alleen onderbenen, met de voeten op de tenen leunend, zijn te zien. Ik vroeg me af of De Bruyckere net als Rodin eerst de 'écorché' heeft gemodelleerd en daarna de draperie erover heeft gelegd. Zij heeft een reeks van deze 'aartsengelen' gemaakt, onder meer ook in brons gegoten. De vervormingen die zij gewoonlijk toepast, zijn hier niet te zien. Ik heb even deze pose uitgeprobeerd, want wellicht heeft De Bruyckere een model gebruikt dat zij in deze houding heeft gemanoeuvreerd. Ik hield dat niet lang vol, maar het gaat hier dan ook om een aartsengel, die doet dat zonder moeite, want hij kan zo wegvliegen, met of zonder draperie.

Het atelier van de beeldhouwer
Interessant is ook het kabinet, waarin uitleg wordt gegeven over de technieken die in het atelier van Rodin werden gebezigd, zoals het zandgieten, het kappen van marmer, modelleren, etcetera. Het atelier is de plaats waar de creaties vorm krijgen. Beeldhouwkunst begrijpen, betekent de handelingen begrijpen van de kunstenaar die een werk bedenkt, boetseert of kapt. Rodin was graag in de weer met materialen zoals klei, gips, marmer en brons en drukte zich ook uit met tekenen en aquarelleren. Hier is zeker nog meer te weten te komen over de technieken die Rodin gebruikte.

Over de tekeningen naar model, de vluchtige tekeningen, de tekeningen uit schetsboeken, de tekeningen voor beeldhouwwerk, de tekeningen uit het geheugen en de tekeningen naar waarneming. De zeven deugden Verder zijn in de stad Mons nog meer werken van zowel Rodin als De Bruyckere te bekijken. Zoals in de Sint Waltrudiskerk van Mons, waar nog drie versies aartsengelen zijn geïnstalleerd. In deze kerk zijn de engelen van De Bruyckere in relatie gebracht met de beelden van de renaissanceschilder en -architect Jacques Du Broeucq (1505-1584), getiteld 'De Zeven Deugden'. In de tuin van de burgemeester van Mons staat Rodins enorme sculptuur 'De Burgers van Calais', die op miraculeuze wijze vanuit het Park van Mariemont is gekomen en gedurende de tentoonstelling mag blijven staan. De beeldengroep behoort tot de eerste vier die nog onder de supervisie van Rodin zijn gegoten. Voor deze expo in Mons is de Mariemontversie (in Morlanwelz, België) ook de dichtstbijzijnde (en welwillende) bruikleengever van de twaalf versies/gietingen die er van deze beeldengroep wereldwijd zijn te vinden.

Auguste Rodin, 'Coucher de soleil' (Zonsondergang), circa 1900, grafiet, pastel, aquarel en gouache op papier gelijmd op karton, 32,7 x 25,2 cm. ©Lyon, musée des Tissus et des Arts décoratifs, inv. MAD 3273 - Pierre Verrier.

Bij de tentoonstelling is een gelijknamige catalogus verschenen, in de Franse taal, ISBN: 9789461619020; binnenkort ook in het Engels en het Nederlands.

RODIN Een Moderne Renaissance, in dialoog met Berlinde de Bruyckere, t/m 18 augustus 2024, CAP/Museum voor Schone Kunsten van Mons, 8 Rue Neuve, Mons, België. Website: www.visitmons.nl/cap-het-museum-voor-schone-kunsten.

Terug naar boven | Print dit artikel!

 

Hofschilder van bloemen, dieren en mensen

De schilder Roelant Savery (1578-1639) was bovenal een natuurschilder. Veel beesten, bloemen en bergen. Ook mensen zag hij als onderdeel van de natuur. Het liefst tekende hij bejaarde boeren.

Door Peter van Dijk

Het Mauritshuis heeft een overzichtelijke tentoonstelling aan deze weinig bekende, maar boeiende schilder en tekenaar gewijd. Als hij bekend is, is dat vanwege zijn schilderij van de dodo, een vogel die op het eiland Mauritius leefde, maar uitstierf na de komst van Hollandse zeelieden van de VOC. Savery werd in een doopsgezind Vlaams gezin geboren, dat na zijn geboorte voor de Spanjaarden vluchtte, eerst naar Brugge en vervolgens naar Haarlem. Veel Vlaamse kunstenaars namen in de Tachtigjarige Oorlog de benen voor de Spanjaarden en verrijkten ongewild de bloei van de kunsten in de noordelijke Nederlanden in de 17de eeuw. Toen hij twaalf was, verhuisde hij met zijn volwassen broer Jacob naar Amsterdam om het schildersvak te leren. Eenmaal uitgeleerd, begon hij met zijn broer een schildersatelier. Samen zouden zij naar Praag verhuizen, waar keizer Rudolf II van Habsburg (1552-1612), een verwoed verzamelaar en muziekliefhebber, een kunstzinnig hof hield. Toonaangevende kunstenaars uit heel Europa werden werk en een mooie toekomst beloofd. Jacob overleed vlak voor hun vertrek in 1603 aan de pest die in Amsterdam huishield.

Mauritshuis, tentoonstelling Roelant Savery.

Praag als mekka van kunst
Roelant vertrok alleen. Hij zou er geen spijt van krijgen, Praag was onder Rudolf II een mekka van kunst en wetenschap, vol artiesten en wetenschappers. Behalve kunst verzamelde de keizer schelpen, koralen, gesteente, vogels en dieren, opgezet en levend. Bij het kasteel bevond zich een leeuwentuin, een fazantentuin, een hondentuin, een bomenpark met herten en raspaarden. De keizer had een eigen orkest en in zijn tuinen stonden de prachtigste bloemen. Als natuurliefhebber was Roelant Savery op het juiste adres. Savery en Rudolf II leefden in een tijd dat de Copernicaanse revolutie vorm kreeg. Copernicus’ ontdekking was dat niet de aarde maar de zon het centrum van het zonnestelsel is. Hij durfde zijn bevindingen niet zelf te publiceren, uit angst voor een banvloek van de kerk. Vlak voor zijn dood in 1543 werd zijn boek 'Over de omwentelingen van de hemellichamen' toch uitgegeven en begon de wetenschappelijke revolutie.

Steeds meer Europeanen gingen zich toeleggen op de wetenschap en het verzamelen van dingen en feiten. Zo ook de kunstzinnige Rudolf II, behalve keizer ook goudsmid. De keizer vroeg Savery het Tiroler berglandschap vast te leggen. Met krijt en pen en een notitieblokje trok de schilder de bergen in om watervallen, afgeknapte boomstammen, bergkammen te bestuderen en te tekenen. Tot dat moment werd de natuur vooral geschilderd als achtergrond van een heiligdom of een heilige. De invloed van de kerk verbleekte en de natuur werd een zelfstandig object van studie. Roelant Savery was hierin een voortrekker. In het Mauritshuis hangen mooie tekeningen van Tirol, sommige later ingekleurd in zijn atelier of tot schilderij uitgewerkt.

Bloemen

Savery was ook een pionier van het bloemstilleven, dat in korte tijd reusachtig populair werd in de Lage landen. In Antwerpen hield Jan Breughel I zich met bloemen bezig en in Leiden Jacques de Gheyn II. Wilde bloemen, in de natuur, waren favoriet. Voorop de tulp, die uit Turkije kwam. Op en tussen de bloemen zijn allerlei insecten actief, dus ook op de schilderijen. Bij Savery krioelt het van vlinders, torren, vliegen, sprinkhanen, libellen, vuurvlinders, boktorren. Vaak zitten aan de voet van de vaas kikkers, hagedissen en muizen. Soms een kaketoe, hagedis of muisje.

Roelant Savery, 'Stilleven met bloeiende roos, kievitsbloemen en een muis', 1630-33. Centraal Museum, Utrecht.

Het paneel 'Groot bloemstuk met keizerskroon' (1624) is inderdaad groot, 130 x 80 cm, en herbergt een fenomenale verzameling van 63 soorten bloemen. Centraal staat de naamgever van het doek, de oranje keizerskroon, als eerbetoon aan Rudolf II, verder tulpen, rozen, narcissen, anemonen, irissen, papavers, korenbloemen, kievitsbloemen, ridderspoor, vergeet-mij-nietjes en nog 52 andere soorten. Ook tellen we 45 soorten vlinders, insecten en kleine dieren. Een tentoonstelling van Savery’s fenomenale kennis van planten, bloemen en insecten. Een paradijselijke rijkdom, naar de werkelijkheid geschilderd en een genoegen om bestudeerd te worden door de zelfbewuste zeventiende eeuwse burgers. Het paneel is schitterend geschilderd, een terughoudend beige als achtergrondkleur, met een tiental sterke kleuraccenten in de bloemen.

Grote dieren
Ook voor grote dieren heeft hij een intense belangstelling. Imposant is zijn tekening van een levensechte Aziatische olifant (1610), die zijn rug schuurt tegen een boom. Het beest staat ongenaakbaar op zijn poten geplant, maar tegelijk een beetje wankel, door het schuren. De ruwe textuur van de olifantenhuid is goed geschetst, met zwarte en rode arceringen in krijt. Waarschijnlijk heeft Savery nooit een olifant in het echt gezien. Het is niet bekend of er een olifant in Rudolfs dierentuin rondliep. Zijn vader Maximiliaan II had er wel een, Emanuel. Deze kolos marcheerde nog in 1570 in de straten van Praag, maar olifanten in gevangenschap worden niet oud. Vaststaat dat Emanuel al gestorven was toen Savery zijn olifant schetste.

Het beroemdste beest dat Savery schilderde, is de dodo (ca. 1630). De vogel komt op een tiental schilderijen van hem voor. Het is een forse vogel, die bij gebrek aan natuurlijke vijanden op het eiland Mauritius de kunst van het vliegen verleerd had. Hij kon wel een meter hoog worden. Nadat Nederlandse zeelieden die op weg waren naar het Verre Oosten, voet aan wal hadden gezet, was het lot van de dodo bezegeld. Door intensieve jacht, meegenomen katten, ratten en varkens die de eieren van de dodo opaten en meegebrachte, aldaar onbekende virussen, stierf de wonderlijke vogel al snel uit. De dodo is wereldwijd het symbool geworden van het uitsterven van soorten door toedoen van de mens. In werkelijkheid, na botmetingen door geleerden, bleek de dodo slanker dan op de schilderijen van Savery.

Roelant Savery, 'Een dodo met enkele andere vogels', c. 1630. Natural History Museum, Londen.

Dat komt waarschijnlijk omdat Savery aan het Praagse hof een opgezette vogel gebruikte, die met teveel vulsel was geprepareerd.

Gewone mensen
Tenslotte tekende en schilderde Savery ook mensen. In Praag slenterde hij de stad in om naar het gewone volk te kijken en het te schetsen. Het liefst deed hij dat zonder dat zijn modellen hem zagen, dus vaak zijn de tekeningen op de rug gezien. Hij maakte notities, bijvoorbeeld over details van de kleding. Om snel te schetsen, gebruikte hij krijt en werkte naderhand zijn eerste aanzetten uit met pen en inkt. In de catalogus schrijft de conservator dat hij de eerste kunstenaar was die zijn modellen buiten het atelier, in de straten van Praag, opzocht en hen daar meteen tekende. Het lijkt me teveel eer voor het innovatieve karakter van Savery. Leonardo da Vinci zwierf al een eeuw voor hem door de straten van Milaan en Rome op zoek naar lelijke, gekke en karakteristieke koppen.

Manipulaties
Een ander verhaal is wel bijzonder. Tot laat in de twintigste eeuw dachten de kunsthistorici dat de serie tekeningen 'Naar het leven', - allerlei scenes met gewone mensen, bruiloften, feesten, huiselijke scenes -, van de hand van Pieter Bruegel I was. Tachtig stuks! Op 13 april 1967 toonde Frans M. van Leeuwen, een wat aparte student kunstgeschiedenis, tijdens een werkcollege in het bijzijn van zijn hoogleraar prof. I.Q. Van Regteren Altena overtuigend aan dat deze serie tekeningen onmogelijk van Bruegel kon zijn, maar op naam gesteld moest worden van Roelant Savery. In Amerika is dan ene Joaneath Spicer, een studente van de Nederlandse hoogleraar E. Haverkamp Begemann aan Yale, bezig met een oeuvrecatalogus van Savery. Onmiddellijk na de sensationele vondst van Van Leeuwen, kwam er een reeks van machinaties rond deze Nederlandse kunsthistorici op gang, die als eindresultaat had dat Van Leeuwen tegengewerkt werd bij zijn publicatie en de Amerikaanse als ontdekker van de nieuwe Savery’s op weg geholpen werd door Van Regteren Altena, die haar bezocht in Amerika.

Ik baseer me voor deze feiten op een verslag van drs. Hans Redeker, vijftig jaar geleden een bekende kunstcriticus, in 'Ons Erfdeel', jaargang 15, 1972. Hij concludeerde aan het eind van zijn artikel, dat de opmerkelijke vondst van Van Leeuwen nauwelijks bekend is geworden buiten de kleine gesloten wereld van kunstkenners. Ook de conservator van de Saverycatalogus is blijkbaar niet op de hoogte van de ware toedracht. Zij stelt: "Twee onderzoekers wisten min of meer gelijktijdig en onafhankelijk van elkaar de hele groep overtuigend aan Savery toe te schrijven" (pag.101).

Beide constateringen zijn onjuist, Van Leeuwen was de eerste en het was bepaald niet onafhankelijk van elkaar. Van Regteren heeft het degelijke wetenschappelijke werk van Van Leeuwen, die zonder eer en mooie baan inmiddels gestorven is, doorgebriefd aan miss Spicer. Een droevig verhaal over de kleine wereld van kunsthistorische manipulaties. Maar wel opeens een grote uitbreiding van het oeuvre van Savery. Lombardenhuis Na de dood van Rudolf II in 1612 bleef Savery nog drie jaar in Praag, reisde geregeld naar Holland en vestigde zich in 1615 eerst in Amsterdam en daarna in 1619 in Utrecht. Hij vormde in die stad de spil van een groep bekende schilders, zoals Paulus Moreelse, Aert van der Eem, Balthasar van der Ast, die elkaar dagelijks opzochten. Samen met zijn neef Hans Savery, zoon van Jacob, leidde hij een schildersatelier in het Lombardenhuis in de Boterstraat. Dankzij zijn reputatie als hofschilder kreeg hij makkelijk opdrachten.

Roelant Savery, 'Slapende jongeman', waarschijnlijk Pieter Boddaert (1576-1625), 1606-07. Stichting P. & N. de Boer, Amsterdam.

Vanaf rond 1630 sukkelde Savery achteruit, en daardoor ook zijn financiële situatie. In 1638 kon hij zijn schulden niet meer betalen en werd hij failliet verklaard. Hij overleed in februari het jaar daarop. Savery heeft vele vakgenoten, zoals de bloemenschilder Adam Willaerts, de landschapschilders Allaert van Everdingen en Jacob van Ruisdael geïnspireerd en een groot, gevarieerd oeuvre nagelaten, dat rijker wordt naarmate je langer kijkt.

De tentoonstelling 'Roelant Savery's Wonderlijke Wereld' was van 8 februari t/m 20 mei 2024 te zien in het Mauritshuis Den Haag. Website: www.mauritshuis.nl.

Peter van Dijk is journalist.

Terug naar boven | Print dit artikel!

 

Twee haiku's van Ria Giskes.

de afbraakbuurt verlicht door witte bloesems paardenbloempluis zoekend naar houvast op mijn jas

Haiku: Ria Giskes-Pieters; foto: ©John Giskes.
Meer haiku's van Ria Giskes vindt u hier: http://tjilp.blogspot.com.

Terug naar boven

 

TEFAF 2024 in één dag

Deze inmiddels 37ste editie was op 7 en 8 maart 2024 geopend voor genodigden en van 9 tot en met 14 maart 2024 waren de publieksdagen. Van de gebruikelijke elf dagen, met daarin twee weekenden, was de beurs ingekort naar acht dagen, met één weekend. Tot deze verkorte versie was met algemene instemming besloten. Natuurlijk zijn de eerste twee dagen de belangrijkste voor de galeriehouders, want daarin worden de meeste objecten verhandeld.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

Een beurs is een beurs, handel is handel. Overigens is alleen kijken en niet kopen wel een normaal gegeven. De meeste galeriehouders komen tijdens de publieksdagen welwillend achter hun laptop vandaan, voor een informatief of ongedwongen praatje over hun uitgestalde kostbare nering. Evengoed worden er tijdens die dagen ook kunstwerken verhandeld en is er nog een staartje (internationale) pers aanwezig, maar over het algemeen is het bezoek dan wel meer gericht op de museale belevenis van deze beurs. Want je ziet immers objecten die je waarschijnlijk niet zo gauw meer zal tegenkomen: oude en nieuwe kunst, antiek, juwelen, design, meubilair, boeken...

TEFAF Maastricht 2024. Foto: Loraine Bodewes.

Doordat er minder dagen waren, raakte het bezoek wat opgehoopt. Het kwam tot stremmingen bij de entree, die vooral te wijten waren aan het aangescherpte securitybeleid. Er werd nu zelfs om een identiteitsbewijs gevraagd, om er zeker van te zijn dat er geen gespuis binnen kon komen (na de overval tijdens de TEFAF-editie van 2022). De zusterorganisaties Extinction Rebellion en Scientist Rebellion hebben voor wat commotie gezorgd buiten het MECC, vanwege hun acties tegen de circa tweehonderd privejets die op Maastricht Airport gedurende de beurs konden landen. Die jets zouden disproportionele impact op milieu en klimaat hebben, maar de acties verliepen verder geweldloos.

Showcase
Eenmaal door die entreecheck heen, verspreidde het publiek zich al snel naar de verschillende secties, dan wel naar de diverse horecaplekken. Mijn eerste gang was naar de verdieping, omdat zich daar onder meer de sectie 'Showcase' bevond en ook omdat het daar vreemd genoeg altijd rustiger is. Highlights zoals de werken van Van Gogh en Kandinsky trokken de aandacht, maar daar had ik al genoeg van gezien en gelezen. Dan toch liever naar minder bekende objecten kijken en naar de uitverkoren galeriehouders in die Showcasesectie, want waarschijnlijk hadden zij iets bijzonders aan te bieden. Zoals uit Knokke, Edouard Simoens Gallery (post war en modern art), met onder meer enkele bijzondere tekeningen van René Magritte (1898-1967). Opmerkelijk toch, hoe steeds weer werken van bekende kunstenaars opduiken uit privécollecties of via kunstveilingen en hier te koop worden aangeboden. Op de verdieping was ook de jaarlijkse speciale expositie ingericht, met werken uit Ca' d' Oro – Galleria Giorgio Franchetti in Venetië. Verder werden de restauratiewerkzaamheden aan het eeuwenoude Palazzo onder de aandacht gebracht. Meer informatie: www.venetianheritage.org.

Focus Weer naar beneden, op koers naar Works on Paper en Moderne en hedendaagse kunst. Ik had vooraf een selectie gemaakt, omdat de hele beurs bekijken een ondoenlijke zaak is, in één enkele dag vanuit Amsterdam per OV. Er is een sectie FOCUS, waar de Parijse galerie Pauline Pavec een solo-expositie had ingericht met werken van kunstenares Juliette Roche (1884-1980). Pauline Pavec was al in een eerdere editie van TEFAF met haar galerie in Showcase te gast geweest. Nu dan met de werken van Roche 'in focus', als enige galerie op de beurs met één vrouwelijke kunstenaar solo. Ik prees de minimalistische indeling van Pavecs-stand, met mooie stoeltjes.

Stanislao Lepri, 'Tartarughe Volanti'. Galerie Tommaso Calabro, Milaan.

Colorist
Bij de galerie van Sean Kelly zag ik een pastel van Odilon Redon (1840-1916), een bloemstilleven in blauwe vaas uit zijn latere periode als colorist. Ik kijk altijd graag naar deze schaduwloze en dromerige composities op kleurrijke achtergronden.

Helmen en schedels
Met het vooruitzicht van Pasen ontwaarde ik een bijzonder bewerkt reliëf van de Koreaanse kunstenaar Chong Gon Byun (1948) in de stand van The Page Gallery uit Zuid-Korea. Het reliëf, voorstellend 'The Last Supper' (Het Laatste Avondmaal), had Chong gevonden op een vlooienmarkt en daar vervolgens een eigen twist aangegeven. De kledij van Jezus Christus is door Chong waarschijnlijk in de oorspronkelijke kleur gelaten, maar hij heeft hem wel een helm gegeven. De wijnkelk is ook gekleurd en een soort 'apparaat' dat voor Jezus op de tafel ligt, lijkt te steunen op de wijn- of waterkruik aan de andere kant. Rechts ervan telt Judas zijn penningen. De discipelen zijn wit geschilderd, of waren dat al, en nee geen

blasfemie, eerder origineel. De galeriehouder zelf was zich niet bewust van de komende paasviering. Iets verder zag ik bij Jaski Gallery een geëxplodeerde schedel, uitgevoerd in sterling zilver, getiteld 'Skull exploded-The Dream is Dead' van Damien Hirst (1965). Klik hier voor een video-impressie. Surrealisme Ik ben begonnen met surrealistische werken, dan er ook maar mee eindigen! In het kader van 100 jaar surrealisme bij de zuiderburen, waar in principe deze stroming ontstond, is dit jaar surrealistisch werk te zien in twee musea in Brussel, Bozar en KMSK en in het najaar in museum La Boverie in Luik, gefocust op Paul Delvaux. Bij galerie Tommaso Calabro werden verschillende werken van kunstenaar en surrealist Stanislao Lepri (1905-1980) aangeboden. Naar zijn olieverfschilderij 'Tartarughe Volanti', een vliegende schildpad, heb ik langer gekeken.

Chong Gon Byun, 'Last Supper'. The Page Gallery, Zuid-Korea.

Veel gezien, maar waarschijnlijk evenveel of meer niet gezien … De gebruikelijke dikke TEFAF-catalogus wordt niet meer uitgegeven, nu is er het eveneens volumineuze TEFAF-magazine (gratis). En tot slot, ook voor de 38e TEFAF in 2025 is voor een acht dagen durende beurs geopteerd.

Meer informatie: www.tefaf.com.