Modern naakt van binnenuit

Het Museum voor Schone Kunsten van Bergen (Mons) in Wallonië, België presenteert een unieke tentoonstelling die is gewijd aan de Franse beeldhouwer François Auguste René Rodin (1840-1917).

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

Verdeeld over tien zalen en twee verdiepingen worden bijna tweehonderd objecten van Rodin geëxposeerd, waaronder niet eerder getoonde werken uit privé-verzamelingen. Er zijn marmeren, bronzen en gipsen sculpturen en veel werken op papier. Het leitmotiv van deze thematische tentoonstelling, is de behandeling van het lichaam door Rodin gedurende zijn kunstenaarschap. De tentoonstelling is samengesteld door Antoinette le Normand-Romain en Christina Buley-Uribe. Dit curatorenduo werkt al jarenlang samen. Le Normand-Romain is gespecialiseerd in de kunstenaar Rodin, Buley-Uribe in zijn werken op papier. De catalogus bij deze tentoonstelling is ook onder hun redactie tot stand gekomen.

'La Belgique
Pays que jáime comme mon atelier de plein air' (Rodin 1906)
België, 'een land waar ik evenveel van houd als van mijn openluchtatelier'

(…) België was de eigenlijke wieg van Rodin. Daar werd hij een zelfbewuste kunstenaar en werd in 1899 zijn eerste solotentoonstelling georganiseerd, een reizende expo die achtereenvolgens in Brussel, Amsterdam, Rotterdam en Den Haag werd getoond. Rodin was op dat moment op het toppunt van zijn kunnen, als beeldhouwer en als tekenaar (…) Citaat uit de bijdrage van Le Normand-Romain/Buley-Uribe in de catalogus.

De kunstenaar presenteerde in Brussel zijn 'Le Penseur' (De Denker) en 'L'Áge d'Airain' (De bronstijd), werken die inmiddels als iconisch kunnen worden beschouwd.

In den beginne was er het lichaam
De lichamen die Rodin modelleerde en tekende, hadden voor die tijd misschien ongebruikelijke vormen, maar de kunstenaar meende dat hij 'niets nieuws had uitgevonden'. Hij had een klassieke opleiding achter de rug en bestudeerde Rubens en vooral het werk van Michelangelo, maar bijvoorbeeld ook de werken uit het anatomieboek 'Humani Corporis Fabrica' (1543) van Vesalius. – Een in het BKJ besproken tentoonstelling "Vesalius, het lichaam in beeld" Museum M Leuven 2014/15 – Rodin wilde zijn beelden bewust laten aansluiten bij werken uit het verleden, maar dan met een persoonlijke interpretatie. In deze tijd zullen zij niet meer als nieuw worden ervaren, als het gaat om proporties en verhoudingen. De benadering waarmee Rodin zijn beeldhouw- en tekenkunst ontwikkelde, was in zijn tijd wel minder klassiek en vooral meer wat hij zelf nastreefde: 'Modern naakt'. Dat is inmiddels zeer herkenbaar geworden.

"Dhr. Rodin wordt achtervolgd door Michelangelo-achtigen visioenen. Hij zal misschien verbazen, maar nooit zal hij de toeschouwer onverschillig laten." Roger Ballu, 1883.

Verwijzingen en vergelijkingen
Aan het begin van het parcours door de tentoonstelling, is de tijdlijn of de levensloop te lezen van de kunstenaar, met zijn aanzienlijke staat van artistieke diensten en bezigheden. Zijn werken worden binnen zestien thema's getoond, met verwijzingen naar Jacques du Broeucq, Michelangelo, Dürer, Felicien Rops, George Minne, en anderen. Heel bijzonder is de connectie met de kunstenares Berlinde de Bruyckere (1964) en haar kijk op Rodin, in de tentoonstelling te zien met een selectie van haar sculpturen en tekeningen. Het is een aanrader voor de Rodin en de Bruyckere-liefhebber om de nog onbekende tekeningen te bekijken, en ook hier en daar hun werken op papier te vergelijken. De Bruyckere zag deze tekeningen van Rodin nooit eerder, heel wonderlijk.

'Ik blijf erbij dat je eerst op papier moet leren tekenen voor je met gips aan de slag kunt; zelf was ik eerst een tekenaar en werd ik pas later een beeldhouwer', Rodin 1910.

De Écorchés
Rodin zelf leerde van zijn leraren om het lichaam van binnenuit de modelleren, wat een diepe invloed op hem uitoefende. Hij gaf dat ook door aan zijn eigen leerlingen. Het naakte lichaam, de anatomie van botten en spieren, dat moet de kunststudent onder de knie hebben, voordat hij dat lichaam kon 'aankleden'. Bij Rodin vond de écorché (tekening van een figuur, waarbij de spieren zichtbaar zijn) haar oorsprong in de vele klassieke figuren van gefolterden, Marsyas in de mythologie, Sint-Bartholomeus in de christelijke martyrologie of de dodendansen uit de renaissance, uitdrukkingen van vreugde, angst en pijn.

Van Rodin naar Berlinde De Bruyckere
De sculptuur van De Bruyckere in zaal zes, 'Arcangelo', is indrukwekkend. Het lichaam staat licht voorovergebogen en over bijna het hele lichaam is een koeienhuid gedrapeerd. Alleen onderbenen, met de voeten op de tenen leunend, zijn te zien. Ik vroeg me af of De Bruyckere net als Rodin eerst de 'écorché' heeft gemodelleerd en daarna de draperie erover heeft gelegd. Zij heeft een reeks van deze 'aartsengelen' gemaakt, onder meer ook in brons gegoten. De vervormingen die zij gewoonlijk toepast, zijn hier niet te zien. Ik heb even deze pose uitgeprobeerd, want wellicht heeft De Bruyckere een model gebruikt dat zij in deze houding heeft gemanoeuvreerd. Ik hield dat niet lang vol, maar het gaat hier dan ook om een aartsengel, die doet dat zonder moeite, want hij kan zo wegvliegen, met of zonder draperie.

Het atelier van de beeldhouwer
Interessant is ook het kabinet, waarin uitleg wordt gegeven over de technieken die in het atelier van Rodin werden gebezigd, zoals het zandgieten, het kappen van marmer, modelleren, etcetera. Het atelier is de plaats waar de creaties vorm krijgen. Beeldhouwkunst begrijpen, betekent de handelingen begrijpen van de kunstenaar die een werk bedenkt, boetseert of kapt. Rodin was graag in de weer met materialen zoals klei, gips, marmer en brons en drukte zich ook uit met tekenen en aquarelleren. Hier is zeker nog meer te weten te komen over de technieken die Rodin gebruikte. Over de tekeningen naar model, de vluchtige tekeningen, de tekeningen uit schetsboeken, de tekeningen voor beeldhouwwerk, de tekeningen uit het geheugen en de tekeningen naar waarneming.

De zeven deugden
Verder zijn in de stad Mons nog meer werken van zowel Rodin als De Bruyckere te bekijken. Zoals in de Sint Waltrudiskerk van Mons, waar nog drie versies aartsengelen zijn geïnstalleerd. In deze kerk zijn de engelen van De Bruyckere in relatie gebracht met de beelden van de renaissanceschilder en -architect Jacques Du Broeucq (1505-1584), getiteld 'De Zeven Deugden'. In de tuin van de burgemeester van Mons staat Rodins enorme sculptuur 'De Burgers van Calais', die op miraculeuze wijze vanuit het Park van Mariemont is gekomen en gedurende de tentoonstelling mag blijven staan. De beeldengroep behoort tot de eerste vier die nog onder de supervisie van Rodin zijn gegoten. Voor deze expo in Mons is de Mariemontversie (in Morlanwelz, België) ook de dichtstbijzijnde (en welwillende) bruikleengever van de twaalf versies/gietingen die er van deze beeldengroep wereldwijd zijn te vinden.

Bij de tentoonstelling is een gelijknamige catalogus verschenen, in de Franse taal, ISBN: 9789461619020; binnenkort ook in het Engels en het Nederlands.

RODIN Een Moderne Renaissance, in dialoog met Berlinde de Bruyckere, t/m 18 augustus 2024, CAP/Museum voor Schone Kunsten van Mons, 8 Rue Neuve, Mons, België. Website: www.visitmons.nl/cap-het-museum-voor-schone-kunsten.