Actueel
Bill Viola, voortgaan bij dag
Overzichtstentoonstellingen
van de Amerikaanse videokunstenaar Bill Viola zijn in Europa zeldzaam.
Videokunst vraagt veel van de kijker. De gemiddelde museumbezoeker
kijkt negen seconden naar een kunstwerk. Naar bewegend beeld iets
langer. De video's van Viola duren op zijn minst zeven minuten.
Door
Peter van Dijk
| De
laatste grote tentoonstelling van Viola was tien jaar geleden
in het Grand Palais in Parijs. La Boverie, een net gerestaureerd
kunstpaleis in Luik, heeft tot eind april een aangrijpend
mooie tentoonstelling aangedurfd van 18 video-installaties
van Viola, die de periode van 1992 tot 2014 beslaan. De
tentoonstelling in Parijs trok drommen toeschouwers, tegenwoordig
de beproeving van populaire tentoonstellingen. In Luik daarentegen
was het op een doordeweekse dag rustig en konden we op bankjes
video's van veertien minuten uitzitten en nog eens
opnieuw bekijken. Een weelde. Bij binnenkomst kregen we
in de introductie op de muur te lezen dat er geen verklarende
teksten noch audio-apparatuur geleverd werden, om ruimte
te geven aan de eigen associaties en interpretaties van
de bezoeker. Inderdaad Viola's video's fascineren
onmiddellijk en roepen allerlei emoties op. Sturing daarvan
zou afleiden, en de behoefte aan verklaring en begrip kan
achteraf bevredigd worden door de catalogus.
De
kunstenaar doet iets, wat toen hij in jaren 70 met deze
techniek begon, heel bijzonder was. |
|
| |
Bill
Viola, 'The Greeting'. © Foto: Kira Perov, © Bill
Viola Studio. |
Hij vertraagt het opgenomen bewegend beeld van de draagbare videocamera.
Viola zet als het ware de tijd naar zijn hand. Vandaar de titel
van de tentoonstelling 'Sculptor of time'. Hij manipuleert de afdraaisnelheid
tot het uiterste. De kijker ziet de beelden in een heel trage slowmotion,
waardoor hij de gelegenheid krijgt ieder detail langdurig te bestuderen.
Viola's bedoeling is details te laten zien van de personen,
dingen en gebeurtenissen, die wij normaal slechts vluchtig en oppervlakkig
waarnemen. Hij wil de wereld onder de oppervlakte bloot leggen.
Het is een poging ons jachtig bestaan tot rust te brengen en door
aandachtige observatie stil te staan bij en op zoek te gaan naar
de betekenis van schijnbaar alledaagse gebeurtenissen, achter de
uiterlijke schijn.
Individualiteit
Een perfect voorbeeld van het effect van zijn aanpak is 'Het kwintet
van verbaasden' (The Quintet of the Astonished, 2000). Deze video
is geïnspireerd door het schilderij 'De doornenkroning van
Christus' (1510) van Hiëronymus Bosch. Het gaat om een opname
van 45 seconden van een groep mensen, vier mannen en een vrouw,
die iets schokkends zien. De opname van 45 seconden wordt uitgerekt
tot een voorstelling van vijftien minuten, waardoor het hele scala
aan wisselende emoties van de groepsleden zichtbaar en invoelbaar
wordt. In het begin beleven ze de gebeurtenissen individueel, maar
gaandeweg zoeken ze heel voorzichtig en kwetsbaar steun bij elkaar,
een hand zoekt langzaam de troost van een andere hand, blikken van
pijn en troost worden uitgewisseld, een hoofd op een schouder gelegd.
Op het eind valt iedere deelnemer terug in zijn individualiteit,
die als eenzaam, onverschillig, vermoeid of de normale gang van
zaken geduid kan worden. Dat is aan de toeschouwer.
Een
ander voorbeeld van de uitwerking van Viola's kunst laat 'De
Begroeting' (The Greeting, 1995) zien, dat in het bezit is van museum
De Pont in Tilburg. Viola heeft grote interesse voor de Italiaanse
renaissanceschilders. Na een bezoek aan het Amerikaanse paviljoen
op de biënnale van Venetië van 1995 maakte hij een reis
langs enkele beroemde kunstwerken uit de renaissance, zoals de fresco's
in de kathedraal van Orvieto, de Scrovegnikapel in Padua, en in
de Sint-Franciscus basiliek van Assisi. In de laatste twee kerken
zijn veel muurschilderingen te bewonderen van de hand van Giotto,
een van Viola's favoriete schilders.
| 
|
De
renaissance komt terug in 'De begroeting', waarin eerst
twee dan drie vrouwen elkaar tegenkomen, elkaar begroeten
en de laatste nieuwtjes en vriendelijkheden uitwisselen.
Het schilderij is geïnspireerd op de 'Visitazione di
Carmignano' (1529) van Jacopo Pontormo. Dit stelt een bezoek
voor van Maria, zwanger van Christus aan haar nicht Elizabeth,
zwanger van Johannes de Doper. De vrouwen van Viola dragen
prachtige wijde jurken en sjaals in de kleuren van de beroemde
renaissanceschilder Raphaël. |
Bill
Viola, 'The Quinted of the Astonished'. © Foto: Kira
Perov, © Bill Viola Studio. |
|
De scene is in 45 seconden opgenomen en wordt in een extreme slowmotion
die meer dan tien minuten duurt, afgespeeld. We krijgen sterk vertraagd
elk gebaar te zien, glimlachjes, een sceptische blik, een zuchtje
wind die de kleding beroert, elke reactie op een mededeling.
Mensen
De methode Viola vertraagt de tijd tot het uiterste waardoor ons
oog voor detail maximaal wordt uitgedaagd. Ter discussie staat onze
dagelijkse waarneming. Opeens zien we zaken die we anders in ons
jachtige tempo over het hoofd zouden zien, zoals de blikken van
de twee vrouwen die de komst van de derde een beetje geringschatten.
We zien vluchtige emoties, we zien dat één vrouw sieraden
draagt en vermoeden dat zij de belangrijkste is. De beleving van
de kijker komt geleidelijk op een ander niveau. Dat van herkenning
van hartelijkheid, respect, aandacht, maar ook dat van subtiele
afwijzing. Oog en begrip voor andermans emotie en daarmee vermoedelijk
ook voor onze eigen emotie. Voor wat er zoal tussen mensen gebeurt.
Viola stimuleert ons oog voor detail, maar bereidt ook zelf zijn
video's langdurig en zorgvuldig voor. Met veel liefde voor details
kiest hij zijn acteurs, decors en kleding uit. Het eindresultaat,
zoals deze 'Begroeting', ontroert door de vormgeving, de kleuren,
de gebaren en gratie van de vrouwen. Door hen een renaissance-outlook
te geven, plaatst Viola zijn kunstwerk ook nog eens in een lange
historische lijn van door de Italiaanse renaissance beïnvloede
kunst.
Bill
Viola is als zesjarig jongetje bijna verdronken en heeft er eigenlijk
vooral prettige herinneringen aan. In interviews vertelt hij dat
hij een weelderig paradijselijk, onderwaterplantenrijk zag, in een
mooi helder licht. De les die hij later uit dit ongeluk trok is,
dat 'the real world, the real thing is under the surface'. In zijn
werk is hij voortdurend op zoek naar een werkelijkheid onder de
oppervlakte. Hij noemt dat 'het geheim', het raadsel achter de dingen
die we zien. Viola
heeft veel gereisd, veel culturen bestudeerd. Hij was anderhalf
jaar in de leer bij een Japanse zenmeester. Hij vindt de bronnen
voor zijn inspiratie in de christelijke religie, in het boeddhisme,
in de islam, hij kent de soefiliteratuur, we kunnen hem zien als
een filosoof-kunstenaar.
In
zijn werk speelt hij met geboorte en dood. In 'Ocean without a shore'
(2007) laat hij op fascinerende wijze zien dat de mens sterfelijk
is, maar de mensheid niet. Ter voorbereiding van dit kunstwerk,
zocht hij inspiratie in de San Gallokerk in Venetië, die drie
altaren telt. Een in het midden en twee aan de zijkanten. Het resultaat
in Luik is dat op drie schermen, gemonteerd in drie altaren, op
verschillende momenten individuen verschijnen die langzaam uit de
duisternis naar voren treden en het licht binnengaan. Elke persoon
moet door een water- en lichtdrempel stappen om de echte wereld
binnen te gaan en om zelf fysiek echt en kleurrijk te worden. Na
enige tijd keren deze personen, mannen, vrouwen, zwart, blank, bruin,
oud en jong, weer door het water en licht terug naar de duisternis
waar ze vandaan kwamen. Dat herhaalt zich voortdurend, met steeds
andere individuen. Het is een adembenemende video, die eindeloos
duurt: er is geen begin en geen einde, 'het zelf is een oceaan zonder
kust' (citaat van Ibn al'Arabi, geliefd auteur van Viola uit de
12de eeuw).
Water
| De
sterfelijkheid van de mens wordt enigszins ironisch tentoongesteld
in het tweeluik 'Man op zoek naar onsterfelijkheid' en 'Vrouw
op zoek naar eeuwigheid' (2013). Beiden, twee naakte oude
mensen, zoeken minutieus met een zaklampje hun eigen lichaam
af naar, naar ik aanneem, zieke plekjes. Andere interpretaties
zijn natuurlijk ook mogelijk. Ze kijken onder hun armen,
op hun rug, op hun dijen, tot onder de voetzool, we krijgen
elke oksel, elke rimpel te zien.
De
voorstelling heeft iets schrijnends, omdat hun verouderde
lichamen overduidelijk hun eindigheid tonen. Als de twee
onsterfelijkheid vinden, is het dankzij dit sublieme kunstwerk.
Water
speelt een hoofdrol in het werk van Bill Viola. Niet onbegrijpelijk
voor iemand die bijna verdronken was. Maar Viola realiseerde
zich dit verband pas, toen hij begin dertig was en een journalist
hem ernaar vroeg. In de imposante vijfdelige projectie 'Voorwaarts
gaan bij dag' (Going Forth By Day, 2002) komen een aantal
hoofdthema's van het menselijk bestaan aan bod, zoals
individualiteit en maatschappij. Alle vijf video's
worden in een enorme zaal tegelijk op de vier muren afgespeeld,
in een onafgebroken loop.
Op
zichzelf al een bijzondere ervaring, ondergedompeld in beeld
en geluid. Duur: 30 minuten. De titel is ontleend aan het
Egyptische dodenboek, 'Het boek van het voortgaan bij dag',
een gids voor de ziel zodra zij bevrijd is uit de duisternis
van het lichaam en eindelijk kan voortgaan bij daglicht.
|
|
| |
Bill
Viola, 'Inverted birth', 201, video/sound installation.
Foto: Kira Perov, © Bill Viola Studio. |
In
de eerste video 'Vuurgeboorte' (Fire Birth) komt een menselijke
gedaante tevoorschijn uit een schemerige wereld onder water, die
zweeft in een onbewuste toestand tussen dood en wedergeboorte. Deze
zoektocht wordt verlicht door de vlammen van de vorige, vernietigde
wereld.
In
de tweede video loopt een stoet van aldoor wisselende personen,
in alle soorten en maten, door een boslandschap. Ze gaan voort,
naar een onbekende bestemming. Om een indruk te geven van de omvang
van Viola's videoproducties, voor deze tweede, 'Het pad' (The
Path) getiteld, huurde hij 120 figuranten in en een ondersteunend
team voor rekwisieten, kleding, maaltijden en vervoer.
In
de derde video 'De zondvloed' (The Deluge) zien we mensen op straat
lopen, voorlangs een klassieke villa, speciaal door Viola gebouwd.
Ze hebben boeken of een paraplu onder de arm en doen hun alledaagse
dingen. Er wordt een waarschuwing geschreeuwd, paniek alom en iedereen
rent voor zijn leven. Vanaf
de trap van de villa komt een razende golf water naar beneden en
water stort zich eveneens uit de ramen. Een zondvloed overspoelt
alles en doodt ook de laatste vluchtende mensen uit het huis. Tenslotte
komt deze razernij tot rust en glimt de middagzon op het natte trottoir.
De ziel
In de vierde video 'De reis' (The voyage) een prachtig beeld van
een rustig meer met een huis op een rots, waarin een oude man op
sterven ligt. Zijn kinderen komen afscheid nemen en vertrekken weer.
Aan het strand ligt een schip waarin zeer traag de huisraad van
de oude man gestouwd wordt. Het huis vol herinneringen wordt op
slot gedaan. Tenslotte verschijnt een oude man op het strand, die
zich bij een oude vrouw voegt en beiden stappen in de boot. De boot
verdwijnt langzaam in de verte op weg naar wat de catalogus het
'Eiland van de gelukzaligen' noemt. In dit beeldverhaal verlaat
de ziel de stoffelijke wereld.
| 
|
De
laatste video getiteld 'De dageraad' (First Light) gaat
over reddingswerk van mensen in een overstroomd rotsachtig
woestijngebied, dat in een studio is nagebouwd. Iedereen
is doodop. Op de oever staat een vrouw te kijken naar de
verdronken vallei. Na urenlang zoeken, dommelen de reddingswerkers
en de vrouw in slaap. Bij het eerste licht komt uit het
water een menselijk wezen omhoog, wellicht de verdronken
zoon van de vrouw, en verdwijnt in de lucht. De indruk die
blijft na dit geweld van beeld en geluid is: alles sterft
en keert weer in een of andere vorm terug. Opnieuw maakt
de ziel zich los van het lichaam. |
Bill
Viola in studio, 2010. © Bill Viola Studio. |
|
Een
indruk die gestaafd wordt door de vijf meter hoge video 'Inverted
Birth' (Omgekeerde geboorte). Een stevige man, bedekt met smerige
zwarte olie-achtige aarde, probeert zich onder een steeds krachtigere
waterval schoon te spoelen, maar na de olie krijgt hij bloed over
zich, blijkbaar geboortebloed. Daarna spettert een wittige vloeistof
op hem neer en tenslotte zuiverend helder water. Dan is hij schoon
en droog. En weer opnieuw, en opnieuw, de video draait maar door.
Aarde, bloed, melk, water en lucht, de essentiële stoffen van
het leven.
Bill
Viola, sculptor of time, La Boverie, Parc de la Boverie 3, Luik,
België, t/m 28 april 2024. Website: nl.laboverie.com.
Peter
van Dijk is journalist.
Terug
naar boven
| Print dit artikel!
Twee
haiku's van Ria Giskes. Verder op deze pagina vindt u er nog twee.
|
het
roepen
van de wilde ganzen -
dageraad
bevroren gras
-
op de voedertafel
bloeien mussen
|
|
|
Haiku:
Ria Giskes-Pieters; foto: ©John
Giskes.
Meer haiku's van Ria Giskes vindt u hier: http://tjilp.blogspot.com.
Terug
naar boven
Sol
LeWitt, het idee als kunst
Een
tentoonstelling in het Joods Historisch Museum in Amsterdam, die een
aantal van Sol LeWitt's muurschilderingen laat zien, naast ander werk
dat getuigt van zijn Joodse achtergrond en zijn speciale band met
Nederland.
Door
Joke M. Nieuwenhuis Schrama
| Samensteller
van deze expositie is Judith Hoekstra, conservator moderne
en hedendaagse kunst van het Joods Museum Amsterdam. Zij werd
geïnspireerd door de tentoonstelling 'Sol LeWitt, wall
drawings, works on paper, structures', met werk uit zijn periode
1968 tot 2002, die in 2022 te zien was in het Joods museum
van België, in Brussel. In samenwerking met het Brusselse
museum is voor de tentoonstelling in Amsterdam weer een selectie
gemaakt uit zijn oeuvre en thematisch ingedeeld.
Conceptuele
kunst
Sol LeWitt (VS, 1928-2007) kreeg bekendheid in de jaren zestig
met zijn ingewikkelde, minimalistische muurtekeningen en grootschalige
geometrische sculpturen. Zelf noemde hij ze 'structures',
die hij maakte van hout, metaal en plastic. 'Het idee, zelfs
als het niet wordt uitgevoerd is net zoveel kunst als een
tot stand gebracht werk', schreef LeWitt. Ook hoeft een kunstwerk
volgens hem niet door de kunstenaar zelf gemaakt te worden.
Hij was daarmee de grondlegger van de conceptuele kunst. Zijn
hele werkzame leven ging de kunstenaar uit van deze principes.
Bij de kunstenaar, beeldhouwer en architect LeWitt denk ik
aan zijn imposante muurschildering in de cupola van het Bonnefantenmuseum
Maastricht 'walldrawing # 801 Spiral' (1996).
|
|
| |
Sol
LeWitt, 'Wall Drawings. Works on Paper. Structures' (1968
- 2002). |
Ze werd
uitgevoerd in 2011 en LeWitt was toen al overleden. Enkele keren heb
ik deze mural bekeken, om er steeds lichtelijk verdwaasd weer uit
te stappen. Het museum heeft overigens meerdere, vooral latere werken
van LeWitt in bezit. Chris Teerink maakte er een documentaire over,
waarvan hier de trailer: www.youtube.com/SollLeWitt.
Voor
LeWitt was het geen moeite om de uitvoering van zijn concepten aan
anderen over te laten. Hij zat er als het ware niet in gevangen, zoals
zijn quote luidt: "You shouldn't be a prisoner of your own ideas'.
Dit is min of meer vergelijkbaar met het werk van een architect. Die
helpt ook niet mee met het metselen, timmeren of de aanleg van gas-
en waterleiding ten behoeve van zijn of haar ontwerp.
Supervisors
en assistenten
De uitvoering van zijn ontwerp, idee of concept liet LeWitt dus over
aan 'supervisors' of 'assistants'. Zij reisden de wereld rond om de
muurschilderingen uit te werken in samenwerking met kunstacademiestudenten.
Bekende vaste supervisors van LeWitt zijn onder meer Willem Wolff,
Piet Dirkx, Fransje Killaars, Marien Schouten, Wim Starkenburg, Roy
Villevoye, Susanna Singer, Asmir Ademagic en Petra de Jong. Om supervisor
te worden is het noodzakelijk om eerst zelf twee jaar onder andere
(geschoolde) supervisors te werken. De uitvoering van een muurschildering
van LeWitt is een collectief gebeuren.
Het klinkt
als eenvoudig werk, maar een gebrek aan kennis, vaardigheden, precisie
en (last but not least) respect voor het concept van 'Sol' zou onherroepelijk
tot fouten kunnen leiden. Je bent als supervisor als het ware het
verlengstuk van de kunstenaar. De drawings moeten worden uitgevoerd
volgens LeWitt's beschrijvingen, bijvoorbeeld over het uitzetten van
de lijnen en het mengen van de verf. Voor de grote wall drawings in
het Joods Historisch Museum zijn zestien kunstacademiestudenten van
de Hoge School Utrecht aangetrokken, zoals Wall drawing #391 die is
uitgevoerd door Mick Broer en Joris van de Sande, # 780 door Jacco
Kamp en Yelmo Kooij en #852-853 door Julia Kuipers. Zie deze video:
www.youtube.com/spiral#801.
Band
met Nederland
De kunstenaar had een bijzondere band met Nederland, veel van zijn
ontwerpen bevinden zich in verschillende musea in ons land. Hij bezocht
Nederland voor het eerst in 1967 om er samen met zijn galeriehouder
Konrad Fischer een bezoek te brengen aan de staalbewerkingsfabriek
Nebato in Eindhoven. Met de voorman Dick van der Net bouwde LeWitt
een vertrouwensband op. Jarenlang produceerde Nebato de door LeWitt
ontworpen aluminium structures. Tijdens dit bezoek werd hij ook voorgesteld
aan het collectioneursechtpaar Martin en Mia Visser, die werk van
hem aankochten. Zo kwam LeWitt successievelijk in het circuit van
Nederlandse kunstenaars, architecten, kunstliefhebbers, museumdirecteuren,
etc.
Belijdend
niet-gelovige
Ofschoon LeWitt niet praktiserend Joods was, komen in zijn ontwerpen
en concepten wel herkenbare joodse tekens en symbolen voor, maar dat
gegeven is relatief onbekend. Toen hij na zijn verblijf in Italië
terugkeerde naar de USA, heeft hij zijn in Italië geboren dochters
wel op een joodse school ingeschreven. Ook heeft hij onder meer de
synagoge in Chester Connecticut ontworpen en in Münster Duitsland
het gedenkteken Black Form (Dedicated to the Missing Jews). Volgens
LeWitt's vrouw Carol was hij 'a very, very observant nonbeliever'.
LeWitt woonde en werkte geruime tijd in Spoleto in de regio Umbrië,
Italië. Een belangrijke periode in zijn persoonlijke leven en
voor zijn kunstenaarschap. Hij maakte er onder meer een kunstenaarsboek
over in 1976, 'Van Monteluco naar Spoleto'.
De
wachttoren van het aquaduct
| 
|
In
de afgelopen zeven jaar bezocht ik deze kleine historische
stad twee keer en de eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat
ik daar geen zichtbaar werk van LeWitt heb gezien, maar
er was mij ook niet op gewezen.
Wél
heb ik twee objecten bekeken die in 1968 door Christo &
Jeanne Claude drie weken lang waren ingepakt tijdens het
jaarlijkse 'Festival dei Due Mondi' in deze stad (de uitvoering
werd destijds begeleid door alleen Jeanne Claude). Dat waren
de middeleeuwse fontein en de wachttoren van het aquaduct,
want het aquaduct zelf bleek een brug te ver voor het kunstenaarsechtpaar...
|
Sol
LeWitt, 'Complex Form no.8' |
|
In die
wachttoren heeft LeWitt muurtekeningen gemaakt die inmiddels niet
meer te zien zijn, vervaagd of overschilderd. Zie: mahler-lewitt.org/torre-bonomo.
Ze zijn nog wel te bekijken in de catalogus, Sol LeWitt's Studio Drawings
in the Vecchia Torre, Rye Dag Holmboe, MIT Press, 136pp. De stad Spoleto
was en is nog steeds een pleisterplaats voor kunstenaars en met name
gedurende het genoemde zomerse festival.
In het
tentoonstellingsmagazine wordt uitgebreid ingegaan op LeWitt's werken
die in diverse Nederlandse steden zijn uitgevoerd, onder het item
'Reisgids'. Vermeldenswaard is ook de bijdrage van cabaretier en schrijver
Vincent Bijlo, over 'voelschilderijen', wat me op een andere quote
van LeWitt bracht:
"A blind man can make art if what is in his mind can be passed
to another mind in some tangible form."
Sol LeWitt, t/m 31 maart 2024, Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat
1, Amsterdam, Website: jck.nl/joods-museum.
Magazine: ISBN 9789082343410.
Terug
naar boven
| Print dit artikel!
David
Reekie: Op zoek naar verbinding
We leven in een beeldcultuur en in een tijd waarin activisme enorm
opleeft. Er zijn zorgen over klimaat, oorlog en ongelijkheid. Het
is dus niet verwonderlijk dat we die zorgen, in allerlei vormen, ook
terugzien in de kunst.
Door
Han de Kluijver
| Politiek
en maatschappijkritiek zijn constanten in het werk van David
Reekie (1947), die glas en keramiek studeerde aan het Stourbridge
College of Art, van 1967 tot 1970. Zijn werk is onder andere
opgenomen in de collecties van het Victoria en Albert Museum
in Londen en het Carnegie Museum of Art in Pittsburgh, VS.
Hij laat zien dat kunst geen vrijblijvend vermaak is, maar
een cruciale verbinder, die onze blik op de maatschappij verrijkt
en vernieuwt.
Met
een flinke dosis humor neemt Reekie het sociale en politieke
leven op de korrel, door absurde situaties te ensceneren.
|
|
| |
'Protesters',
2020, Morag en David Reekie. Foto: David Reekie. |
Onschuldig
en grappig op het eerste gezicht, maar bij nadere beschouwing scherpzinnig
en doordacht. Door te werken met glas zet hij deze bewust gezochte
dubbelzinnigheid op scherp. Zijn objecten lijken ons te waarschuwen
voor bepaalde gevaren in onze samenleving, maar het zijn ook optimistische
stukken.
Zelf
zegt Reekie in onze correspondentie hier het volgende over: "We
leven in een wereld die steeds complexer en moeilijker te begrijpen
wordt, met haar spanningen en verleidingen die ons in verschillende
richtingen trekken. Deze conflicten leveren ideeën op waaruit
ik personages en situaties creëer en vormen een constante bron
van materiaal voor mijn werk."
Een voorbeeld
is de serie 'Protesters' van David Reekie en zijn dochter Morag Reekie
(1975), over demonstranten en protest in de hedendaagse samenleving.
Het stekelige uiterlijk van de figuren laat zien dat ze boos zijn
op de maatschappij om hen heen. De protestborden tonen waarom ze de
overheid en het establishment op dit moment wantrouwen.
De figuren
in de objecten uit de serie 'Displaced' zijn op zoek naar een thuis,
een plek om in vrede te leven. Iets om te koesteren, zoals Reekie
het zelf bij verschillende tentoonstellingen omschrijft: "We
leven in een onrustige wereld waar woede, wreedheid, eigenbelang en
onrechtvaardigheid mensen van huis en haard verdrijven. Helaas is
dit sinds mensenheugenis altijd zo geweest en om vele redenen lijken
we niet in staat om vreedzaam met elkaar te leven. Nu maken we weer
een conflict mee in Oekraïne en beelden van ontheemden die hun
huis kwijtraken staan op ons netvlies gegrift."
Surrealistische
omgevingen
| 
|
Met zijn objecten geeft Reekie uitdrukking aan de onzekerheid
en onevenwichtigheid van het individu in onze samenleving.
Door menselijke figuren te gebruiken, is het wellicht eenvoudiger
om een verhaal te introduceren of een bepaald thema te suggereren.
De theatraliteit van de figuren sluit aan bij een traditie
van politiek commentaar. Door de figuren in onwerkelijke
situaties te plaatsen, hebben ze geen wezenlijke betekenis,
maar kunnen zo wel worden bekeken.
Hoewel glas het voornaamste medium van Reekie is, verheerlijkt
hij het niet als materiaal. Gieten en het verloren wasprincipe,
in combinatie met pâte de verre, zijn voor hem de
belangrijkste technieken.
|
David
Reekie, 'Temptation of lies', tekening naar aanleiding van
uitspraken van Trump en Boris Johnson. Foto: David Reekie. |
|
Door
de objecten, die eerst worden getekend, in klei te modelleren, heeft
hij de vrijheid om zijn ideeën geleidelijk op te bouwen en dingen
gaandeweg te veranderen. Door het toepassen van keramische poeders
om het glas te kleuren, kan hij sferen oproepen, die in zijn tekeningen
voorkomen. Tekenen is voor Reekie de basis voor zijn werk. Om het
glas te verlevendigen, gebruikt hij ook hout in zijn objecten.
Met de objecten uit de 'Robot'-serie suggereerde Reekie dat politieke
figuren in onze samenleving sterk worden beïnvloed door de media,
de bureaucratie en groepsdruk, zodat ze steeds robotachtiger in hun
gedrag worden en daarmee ook in hun reacties op wereldgebeurtenissen.
De tekening
en de objecten uit de serie 'Temptation of lies' gaan over de verleiding
van leugens, de manipulatie van de waarheid en hoe de samenleving
doorspekt is met misvattingen, valse waarheden en regelrechte leugens.
Hierover
zegt Reekie in onze correspondentie: "We worden voortdurend
gemanipuleerd via de media en de politiek om beslissingen te nemen
over wat goed en kwaad is en wat de waarheid en wat een leugen is.
In deze verwarring vinden degenen die de samenleving voor hun eigen
doeleinden willen manipuleren, nieuwe manieren om ons leven te beïnvloeden,
door nieuws onwaar te verklaren als het niet overeenstemt met hun
overtuigingen. Dus is het aan ons om onze eigen beslissingen te nemen
over wat goed en wat slecht is voor de samenleving waarin we leven,
en ons niet te laten verleiden tot het maken van de verkeerde keuzes."
| De
objecten van Reekie laten zien dat kunst geen vrijblijvend
vermaak is, maar een cruciale verbinder. Kunst staat voor
openheid en zorgt in onze maatschappij voor sociale verbinding.
Maar verbinding ontstaat ook door de grenzen op te zoeken.
Kritiek, discussie, de openheid en de bereidheid om verschillen
te overbruggen, zijn cruciaal bij het beleven van kunst –
als dat tenminste met respect voor de ander gebeurt. Dat kan
zelfs in de kunst nog beter: als iedereen de rol en het belang
van de ander respecteert, kun je nog feller en beter discussiëren
over het verschil in smaak en betekenis. Verbinding is het
symbool, waarmee de kunstwereld haar kracht kan laten zien. |
|
| |
David
Reekie in Dublin met het object Temptation of lies 3, 40 x
33 x 33. Foto: Han de Kluijver. |
David
Reekie, lopende tentoonstellingen: The Abstract Figure in Glass, t/m
27 april 2024, Diss Corn Hall, www.thecornhall.co.uk.
Gather, t/m 31 maart 2024, London Glass Blowing, londonglassblowing.co.uk.
Han
de Kluijver is architect bna bni bnsp.
Terug
naar boven
| Print dit artikel!
Twee
haiku's van Ria Giskes.
|
ragfijn
geëtst
in de winterpolder
de bomen
piepkleine
vlokje
voor ze de tuin bereiken
zijn ze er niet meer
|
|
|
Haiku:
Ria Giskes-Pieters; foto: ©John
Giskes.
Meer haiku's van Ria Giskes vindt u hier: http://tjilp.blogspot.com.
Terug
naar boven
Ai
Weiwei, kunstenaar-activist in Oost en West
Een terugblik
De
wereldberoemde Chinese kunstenaar Ai Weiwei werd in de Rotterdamse
Kunsthal geëerd met een groots opgezette tentoonstelling. Alle
fases van zijn veertigjarige kunstenaarschap kwamen aan bod, onder
de toepasselijke titel 'In search of humanity'.
Door
Peter van Dijk
| Ai
Weiwei is een gedreven actievoerder voor vrijheid en waardigheid.
Om die reden werd hij verbannen en geboycot door de communistische
regering van China. Zo maakte hij op het beroemde Tiananmenplein
een foto van zichzelf, met opgestoken middelvinger naar de
poort op het plein, waarboven een grote foto van Mao hangt.
'Provocatie is mijn enige wapen in de strijd', schreef
hij in zijn autobiografie '1000 jaar vreugde en verdriet'.
De opgestoken middelvinger naar autoriteiten is zijn handelsmerk
geworden. Sinds zijn verbanning in 2015 woont hij afwisselend
in Berlijn, Lissabon en Cambridge.
Activistische kunstenaars die misstanden aan de kaak willen
stellen, waren en zijn er genoeg.
|
|
| |
Ai
Weiwei, 'In Search of Humanity', Kunsthal Rotterdam, Foto:
Marco De Swart. |
Jean-Michel
Basquiat, Fernando Botero, Marlene Dumas, Jan Fabre, Keith Haring,
Anselm Kiefer zijn de bekendste, maar Ai Weiwei is wel de meest gedrevene
en consequente. Hij gebruikt allerlei kunstvormen en materialen, in
video's, films, blogs, schilderijen, wandtekeningen, foto's,
beelden, installaties, constructies, meubels, papier, hout, zonnebloempitten,
marmer, fietsen, afval, puin. Zijn grootste bekommernissen betreffen
onderdrukking, corruptie en willekeur van machthebbers, vernietiging
van tradities en oude culturen, commercie in het algemeen en massaproductie
van waardeloze spullen in het bijzonder. In die zin verwoordt de titel
van de tentoonstelling 'In search of humanity' zijn missie voortreffelijk.
Gedrang
De tentoonstelling illustreert ook de breedte van Ai Weiwei's
commentaar en kritiek uitmuntend, maar je moet wel moeite doen om
de ingang van de expositie te vinden, om het gedrang te verdragen,
je door veel te smalle en te kleine zalen te wurmen, de warmte te
ondergaan, trappen af te lopen en weer op te gaan, in rijen te wachten
en je niet op te winden over de soms slechte verlichting. Lukt dat
dan beleef je een paar mooie uren met het vlijmscherpe kritische werk
van een moedig mens.
De tentoonstelling
begint met de allereerste werken van Ai Weiwei, een schep met bont
bekleed, een zwarte schoen met twee neuzen, aan iedere kant één
(one-man-shoe), een eerste hulpkoffertje met een hamer en sikkel en
een paraplu, een viool verpakt in een paar wandelschoenen, een regenjas
met een condoom aan een knoop. Grappige en verrassende vondsten. Ai
Weiwei woonde vanaf 1981 tot 1993 in New York, zat er op de kunstacademie
en raakte geïnspireerd door de absurdistische kunst van de dadaïsten.
Vooral door Marcel Duchamp, die een fietswiel of een flessenrek een
nieuwe betekenis gaf.
Conceptuele
kunst kan pas goed begrepen worden als je heel veel weet van de kunstenaar
en zijn werk, of als je de verklarende bordjes vlijtig leest (een
flinke klus in de drukte). De schep met bont verwijst naar zijn vader,
Ai Qing, een gevierd dichter, die samen met zijn zoon naar een heropvoedingskamp
verbannen werd tijdens de Culturele revolutie en zware handenarbeid
moest verrichten. Zijn taak werd de latrines van het kamp schoonhouden.
De kleur bruin van het bont staat voor stront en de schep voor het
soort arbeid. De schoen met de twee neuzen prijst het vakmanschap
van de leerbewerker en kritiseert met zijn glimmende perfectie de
goedkope Chinese massaproducten. Een condoom wordt in een aantal talen
'regenjasje' genoemd. De verbeelding van een woordspeling dus. De
viool in de schoen suggereert de verbinding tussen hoge en lage kunst.
Ai Weiwei's
kunst confronteert de kijker voortdurend met de vraag 'Is dit
kunst? Wat is kunst?' Is een klassieke Chinese urn met het opgeschilderde
logo van Coca Cola nog steeds kunst? En blijft een antieke vaas na
het laten stukvallen ook nog kunst? Is een verzaagde tafel uit de
Qing-dynastie met twee poten tegen de muur en twee op de grond nog
wel een tafel of is het kunst?
Twijfel
zaaien
Twijfel zaaien is Ai Weiwei's missie. De realiteit is niet altijd
dat wat je ziet en wat je ziet is niet altijd de realiteit, zeker
niet in het communistische China, waar leugen en propaganda regeert.
Na zijn lange Amerikaanse periode keerde Ai Weiwei terug naar China,
om zijn zieke vader te helpen. Hij gebruikte de kunstvormen die hij
in New York had opgestoken om de Chinese autoriteiten te bestoken.
Verder publiceerde hij kunstboeken met verboden kunst. En samen met
de makers van die verboden kunst maakte hij de tentoonstelling 'Fuck
Off' voor de contra-biënnale in Sjanghai. Ai Weiwei was zeer
actief op Chinese sociale media en hield een blog vol kritiek op de
autoriteiten bij.
Fietsen
In 2003 begon Ai Weiwei met het maken van kunst van fietsen. Een hommage
aan zijn grote voorbeeld Marcel Duchamp, die een fietswiel op een
kruk had gezet. Maar de fiets is ook een karakteristiek ingrediënt
van China, net zoals van Nederland. Toen ik in 1979 China bezocht,
was de fiets het enige vervoermiddel. In de ochtendspits zag je op
de Boulevard van de Hemelse Vrede eindeloze stromen fietsers, nergens
reed een brommer of scooter, wel soms een partijauto. Agenten regelden
het dichte verkeer van fietsers en vrachtfietsen, overal waren overvolle
openlucht fietsenstallingen. Chinese mannen fietsten vaak in donkere
Maopakken, de vrouwen droegen grijze broeken en truien. Nooit een
rok. Iedereen was door Mao in een uniforme mal geperst. Het was het
jaar waarin de kledingvoorschriften van de staat losgelaten werden,
maar de mensen nog niet wisten hoe het wel moest of mocht.
| 
|
Ai
Weiwei maakt kunstwerken van het verdwenen Chinese fietsenmerk
Forever. Hij verzaagt en 'herlast' hen zodanig aan
elkaar dat ze vervolgens in een cirkel lijken te draaien.
Dit is een metafoor voor de Chinese bevolking, fietsen zonder
eigen stuur, pedalen en kettingen, ze komen als individu in
ieder geval niet vooruit. Zijn voortdurende pesterijen en
kritische optreden vielen slecht bij de Chinese machthebbers.
In 2011 werd hij, onder het mom van belastingontduiking, vijfentachtig
dagen gevangen gezet. Hoe verstikkend de dagelijkse routine
van het gevangenisleven en de eindeloze bewaking tot op de
wc-pot was, valt op de tentoonstelling in Rotterdam mee te
beleven in levensgrote kijkdozen. |
Ai
Weiwei, 'In Search Of Humanity', Kunsthal Rotterdam. Foto:
© Ossip. |
|
Tijdens
zijn verblijf in China van 1993 tot 2015 herontdekte Ai Weiwei de
Chinese kunst. Hij struinde vlooienmarkten en antiekzaken af en kocht
oude gebruiksvoorwerpen uit bewondering voor de knappe ambachtelijkheid
van de scheppers.
Nieuw
leven
Deze opgekochte voorwerpen krijgen een nieuw leven, doordat hij oude
stenen in mooie kistjes verpakt, gruis van aardewerk in glanzende
potten doet en brokstukken van beelden van Boeddha's voeten
op rijen sokkels zet. Tegelijk behelst zijn herschepping kritiek op
de achteloze wijze waarop dictatoriale regimes omspringen met het
verleden, om vooral hun eigen stempel op heden en toekomst proberen
te zetten. Herschepping hoeft niet alleen 'goed bedacht'
te zijn, het kan ook tot mooie esthetische kunst leiden. Een goed
voorbeeld is de 'Waterklok'. Tijdens de Tweede Opiumoorlog (1856-1860)
werd het Oude Zomerpaleis nabij Beijing geplunderd en verwoest door
Franse en Britse soldaten. Ze namen de twaalf grote koppen uit de
dierenriem, die rond een fontein stonden, mee als buit. Enkele van
die koppen zijn nog altijd spoorloos, tot groot verdriet van de Chinezen.
Sommige bevinden zich in privé-bezit. Zeven zijn er in Chinese
musea te zien.
Ai Weiwei
heeft zijn eigen herinterpretatie van de dierenkoppen gemaakt. In
een aparte zaal (weer heel druk) leverde dat rond een nagemaakte boomstam
een kleurrijk schouwspel op. Aan de muren hingen felle grote tekeningen
van een herkenbare ram (op de achtergrond een westerse kerktoren),
een soort van draak (achtergrond een amfitheater), maar ook Ai Weiwei's
eigen bedachte beesten, zoals een soort hond (in de tuin van het Witte
Huis) en een varkensachtige vierpoter voor de Eiffeltoren. Op bijzettafeltjes
in een cirkel rond de boom stonden twaalf gouden beestenkoppen te
schitteren, realistische of ontsproten uit Ai Weiwei's fantasie.
Een melange van Europese en Chinese kunststijlen, kopieën en
echt, bestaand en bedacht, geroofd en authentiek. Een grimmige en
mooie aanklacht tegen roofkunst.
Actievoerder
Ai Weiwei is in zijn rol als kunstenaar ook een begaafde en volhardende
actievoerder. In de vroege middag van 12 mei 2008 werd de bevolking
in het zuidwesten van China getroffen door een verwoestende aardbeving
met een kracht van 7.9 op de schaal van Richter. In de provincie Sichuan
verdwenen volledige dorpen van de kaart. Ongeveer 90.000 mensen vonden
de dood en bijna zes miljoen raakten dakloos. Ai Weiwei bezocht het
rampgebied, deed onderzoek en maakte video-interviews met de slachtoffers.
Meer dan 5000 kinderen werden er geteld onder de slachtoffers. Al
gauw bleek dat corruptie en grove nalatigheid een rol hebben gespeeld
bij het instorten van 153 schoolgebouwen. Ai Weiwei publiceerde de
namen van alle gestorven kinderen op zijn blog.
De kunstenaar
wil de herinnering aan de dood van deze schoolkinderen door de schandalige
corruptie levend houden en bevestigde daarom ongeveer duizend gevonden
zwart-witte rugtassen, die uiteraard in het communistische China allemaal
hetzelfde zijn, met neon-groene banden aan elkaar. Zo ontstond een
monsterlijke slang van vele meters lang, die aan het plafond van een
museumzaal hing. De namen van de gestorven kinderen hingen op prints
aan de muur. Op videoschermen waren de reportages met verhalen en
aanklachten van de dakloze bewoners te zien. Ai Weiwei en zijn helpers
werden tijdens hun onderzoek voortdurend tegengewerkt of gearresteerd
door politie en geheime agenten. De kunstenaar werd ook afgesloten
van het Chinese internet.
Maar
Ai Weiwei is niet voor één gat te vangen. In een korte
documentaire, 'De kunst van het tegengeluid', is te zien hoe Ai Weiwei
samen met de journalist Jacob Appelbaum kopieën van geheime documenten
van klokkenluider Edward Snowden in pandaberen verstopt. De beren
werden naar zoveel mogelijk locaties gestuurd. Dit project heet 'Van
Panda naar Panda' en vindt navolging als methode voor veilige verspreiding.
In juli 2015 gaven de Chinese autoriteiten, onder druk van buitenlandse
regeringen Ai Weiwei zijn paspoort terug. Hij was vrij om te reizen
en vertrok onmiddellijk. Hij vestigde zich in Berlijn en belandde
meteen in de vluchtelingencrisis.
Actievoerder
in Europa
Ook in het westen blijft Ai Weiwei een kritische kunstenaar en dwarsligger.
Een goede actievoerder wil zelf de ellende constateren en hij bezocht
in december 2015 het vluchtelingenkamp Moria op Lesbos. Hij zag hoe
overvolle boten vol baby's, jonge, oude en zieke mensen aankwamen.
Hij hoorde de verhalen over drenkelingen en besloot een atelier op
het Griekse eiland te openen. Hij ging onderzoek doen, kunstwerken
en films maken.
|
Het resultaat: onder meer schitterende wandtekeningen van
stromen mensen met hun bagage, overvallers met messen, militaire
trucks met hulpgoederen, reeksen tentjes voor prikkeldraad,
dreigende golven die op volgeladen vlotten afrollen. Een zuil
van blauwe Chinese potten van porselein, vol taferelen met
de ellende die de vluchtelingen meemaken, oorlog, kampen,
woeste golven in de stijl van traditioneel Chinees aardewerk.
Ai Weiwei weet heden en verleden aan elkaar te binden. Hij
maakte een lange filmdocumentaire, 'Human flow', in veertig
vluchtelingenkampen in 23 landen en interviewde 600 mensen
(tegen betaling te zien op You
Tube). |
|
| |
Ai
Weiwei, 'In Search of Humanity', Kunsthal Rotterdam. Foto:
Marco De Swart. |
Van zwemvesten
drapeerde hij een lotusbloem rond een kristallen bol, oftewel na oorlogsgeweld
en ontberingen op zee rest een onzekere kijk op de toekomst. Voor
zijn werk 'Laudromat' verzamelde hij de kleding die 14.000 vluchtelingen
moesten achterlaten in 2016 in Idomeni (Griekenland), hij liet de
kleding wassen, strijken en repareren en presenteerde het in een museum
als 'Wasserette'. Ai Weiwei werkt graag met legoblokjes. Op een tableau
laat hij, als een abstract schilderij, de vaarroute zien van het reddingsschip
Sea-watch 3. Dat had in juni 2019 53 vluchtelingen voor de kust van
Libië opgevist, maar dobberde vervolgens twee weken lang rond,
omdat Italië het weigerde in een haven te laten aanmeren. Een
ander groot en kleurig legotableau toont het aangespoelde lijk van
een vluchteling.
Een aangrijpende
tentoonstelling van een relevante kunstenaar, die zijn zoektocht naar
humaniteit ook in het Westen voortzet.
Ai
Weiwei, In search of humanit was van 30 september 2023 t/m 3 maart
2024 te zien in de Kunsthal, Rotterdam. Website: www.kunsthal.nl.
.JPG)
.JPG)