Van Gogh en de zijnen

'De kracht van kleur' in het Van Gogh Museum Amsterdam is een kleine, maar fijne expositie met een selectie hoogtepunten uit de eigen collectie. Het zijn werken die vanwege hun kwetsbaarheid zelden kunnen worden getoond. Enkele ervan zijn zelfs nog nooit eerder te zien zijn geweest.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

Het Van Gogh Museum verzamelt actief pastels en aquarellen van de voorlopers, tijdgenoten en navolgers van Vincent van Gogh, waarvan nu een mooie selectie is te zien. Op de tweede verdieping van het museum, in de ruimte voor tijdelijke exposities, worden naast tekeningen van Van Gogh werken getoond van onder meer Jean-François Millet, Camille Pissarro, Paul Gauguin, Odilon Redon, Henry Somm, Louis Anquetin en Armand Guillaumin. "Deze presentatie biedt een unieke kans om de rijkdom van onze collectie te ontdekken. Een rijkdom die veel verder reikt dan alleen het werk van Van Gogh en de ongekende bloei van de tekenkunst in Frankrijk aan het einde van de 19de eeuw inzichtelijk maakt," aldus conservator Fleur Roos Rosa de Carvalho. De top Na een rondje langs de selectie, heb ik wat favorieten verzameld. Eigenlijk zijn alle werken die er hangen de moeite van het bekijken waard, zeker als je van (gekleurde) tekeningen houdt. Voor deze expositie is de 'The summit' (De top) uit 1894 van Odilon Redon (1840-1916) als campagnebeeld gebruikt. Een werk in zwart krijt en pastelkrijt op papier.

Odilon Redon, 'De top (La cime)', 1894. Van Gogh Museum, Amsterdam (Staat der Nederlanden).

Bij Redon wordt niet zelden gedacht aan zijn raadselachtige zwart-wit werken, tekeningen of grafiek, met symbolische, maar ook vervreemdende spookachtige figuren uit een andere wereld. In zijn latere periode, vanaf ongeveer 1894/95, krijgen zijn werken echter heldere en directe achtergrondkleuren. Toch zou je hem in zijn fijne bloemschilderijen bijvoorbeeld eerder als colorist kunnen zien. De werken op papier die in deze tentoonstelling van hem worden getoond, zijn in zachte poederige kleuren uitgevoerd en hebben nog wel iets sfinxachtig.

Snapshot
Een opvallend portret, ten voeten uit, is dat van 'Sarah Bernhardt op toneel' uit circa 1880. Het is net als 'The summit' van Redon uitvergroot op de wand aangebracht, zodat het binnen de expositie blikvangers zijn. De maker van dit portret is Henry Somm (Frankrijk, 1844-1907). De kunstenaar heeft het moment voordat de Frans-Nederlandse actrice (1844-1923) achter het gordijn verdwijnt, met haar laatste blik op het publiek, trefzeker met pen en inkt en waterverf vastgelegd, als een snapshot.

Stippeltechniek in een schilderij of tekening
Terug naar het eind van de negentiende eeuw. Camille Pissarro (1830-1903) tekende in 1887 met potlood en waterverf in pointillistische stijl een veehoedster in de morgenzon. Het is een van zijn weinige aquarellen in deze stijl. Pissarro was een goede vriend van zowel Vincent als Theo van Gogh en werd door hen Père Pissarro genoemd. Een bijna miniatuurformaat werkje van Louis Hayet (1864-1940) viel mij op door het formaat en het medium. Het is namelijk gemaakt met krijt en waterverf op canvas, omstreeks 1888, en getiteld 'De karren'. Heel fijne kleuren en het is in mooi perspectief op pointillistische wijze getekend, of is het geschilderd? Wanneer krijgt een kunstwerk eigenlijk het 'predicaat' schilderij? Een tekening of aquarel is ook een uniek kunstwerk. Of verdient alleen het medium olieverf, waarvoor je per slot wel meer geduld dient te hebben, of een werk in acrylverf die benaming...?

Sinister
Gustave Doré (1832-1883) is hier ook van de partij met een tekening uit 1875, die het 'Bos van Plombières' verbeeldt. Het werk is gemaakt met waterverf, pen en inkt en potlood op papier. Een beetje sinister komt het wel over, door de kale boomstammen op de voorgrond en het donkere bos erachter, alles in rozige grijsblauwe tonen, maar bij Doré is zoiets wel te verwachten.

Muziekliefhebber
Er is nog een klein werk te bekijken van de Belgische kunstenaar Fernand Khnopff (1858-1921). Het is een portret uit 1885 van 16 x 16 cm dat de vioolspelende Achille Lerminiaux toont, in potlood, kleurpotlood en krijt op karton.

Over de geportretteerde zelf is weinig te vinden, behalve dat het mogelijk een schets van hem is, gemaakt tijdens een concert in Brussel dat Khnopff bezocht. De kunstenaar was overigens een groot muziekliefhebber. Beginneling Natuurlijk hangen er ook enkele werken van Van Gogh, zoals 'Vrouw bij de haard'. Hij maakte het werk in 1885 in Nuenen, met krijt of houtskool en waterverf op papier. Het schilderen met waterverf had hij eerder geleerd bij Anton Mauve (1838-1888) in Den Haag. Daarvoor werkte hij veel met zwart krijt en potlood. De transparante aquarelverf gaf hem meer kleurgevoel. Pas later zou hij zijn kracht van kleur ontwikkelen, die hem postuum zo beroemd heeft gemaakt.

Camille Pissarro, 'De koeienhoedster in de vroege ochtendzon', 1887. Van Gogh Museum (Vincent van Gogh Stichting).

De kracht van kleur, Van Gogh Museum, Museumplein 6, Amsterdam, t/m 25 mei 2025. Website: www.vangoghmuseum.nl/de-kracht-van-kleur.

Terug naar boven | Print dit artikel!

Yasuhiko Tsuchida: Dichter van glas

Deze Japanse glaskunstenaar vestigde zich dertig jaar geleden in Murano, Venetië. Daar ontwikkelde hij een fijne symbiose tussen Italiaans vakmanschap en Japans denken over kunst en schoonheid.

Door Han de Kluijver

De in 1969 geboren Yasuhiko Tsuchida (Osaka, Japan) studeerde in 1988 af aan het Tsuji Culinary Institute in Osaka, Japan. Dit is een opleiding voor chef-koks. Met de ambitie om zijn begrip van eten en kunst verder te perfectioneren, verhuisde hij in 1992 naar Venetië. Daar werkte hij aanvankelijk als kok in het beroemde en zeer exclusieve restaurant 'Harry's Bar'. Tegelijkertijd nam hij deel aan verschillende kunsttentoonstellingen. Een paar maanden na aankomst ontdekte hij het Muranoglas.

Yasuhiko Tsuchida en Han de Kluijver, Murano, oktober 2024. Foto: Giorgia, Schiavon glass.

Hij begon cursussen te volgen in kleine werkplaatsen aldaar, om het vak van lokale ambachtslieden te leren en praktische ervaring op te doen met de Italiaanse glastechnieken. "Ik was betoverd door deze antieke en toch hedendaagse kunst," vertelde hij mij afgelopen oktober in zijn studio in Murano. De Italiaanse voorliefde voor glans en kleur lijkt misschien haaks te staan op de Japanse voorkeur voor natuurlijke materialen en 'wabi-sabi' imperfectie. Maar die tegenstelling is schijn, volgens Tsuchida: "Ik werd geïnspireerd door de Italiaanse klassiekers omdat hun aard intiemer is en dichter bij mijn achtergrond ligt," zegt hij over zijn aanpak. "Zowel in Italië als in Japan is er een diepe waardering voor kunst, ambacht en design."

Tsuchida maakte al snel naam door het creëren van glasstukken in de Venetiaanse traditie, van monochrome vazen tot minisculpturen. Hij werd in 1996 benoemd tot art director van het bedrijf Schiavon Glass. "Het is een voorrecht om erkend te worden als een creatieveling in de laboratoria en fabrieken in Murano," zei Tsuchida, die zijn stijl omschrijft als minimalistisch - een weerspiegeling van zijn Japanse roots.

In 2015 maakte hij in een samenwerking met Sogetsu voor het Japanse paviljoen op de EXPO in Milaan een glaswerk met een kalligrafie van de Japanse kunstenaar Sisyu. Hij publiceerde ook een catalogus met de titel 'The Crossroads of Fate'. Het boek won de eerste prijs op de Nationale Boekenwedstrijd in Japan. Verder had hij ook een solotentoonstelling getiteld 'DNA – Etniciteit' in het Museum voor Hedendaagse Kunst in de prefectuur Okinawa. In 2016 nam hij samen met architectenbureau 403 [dajiba] deel aan de architectuurtentoonstelling van de Biënnale van Venetië.

Raakvlakken
Momenteel is hij de enige Japanse glasblazer met een studio in Murano en hij is er zeker van dat hij in Venetië zal blijven. "Ik heb hier in Murano gewoon alles gevonden wat ik nodig had: wijsheid, kennis, generaties aan ervaring en verschillende manieren om glas te creëren." En niet onbelangrijk: ook een vrouw en dochter. Dankzij de aantrekkingskracht van de stad heeft hij de afgelopen decennia talloze – veelal bekende Japanse kunstenaars – kunnen adviseren over hun activiteiten daar en belangrijke samenwerkingen kunnen aangaan.

Ook is Tsuchida een groot bewonderaar van Carlo Scarpa (1906-1978). Opmerkelijk is dat in hetzelfde jaar dat Tsuchida in Osaka werd geboren, Carlo Scarpa voor het eerst naar Japan ging. Scarpa werd geïnspireerd door de detaillering van materialen, het landschap, de geschiedenis van de Venetiaanse cultuur en Japan. Zijn benadering van het ontwerpproces, waarbij elk detail zorgvuldig werd overwogen, heeft vele jonge architecten geïnspireerd. Deze precisie komt misschien voort uit het werken met glas. En zo zijn er veel raakvlakken tussen Italië en Japan, twee landen die er beide in geslaagd zijn om productievaardigheden en ambachtelijke vaardigheden te combineren met een waardering voor goed eten en fijne mode.

'The crossroads of fate', 2013 8 x8 x 17, 12 x12 x 14. Glas is een loep, waardoor je meer aandacht voor de details kan opmerken. Foto: Micro Toffolo Rossil.

Han de Kluijver is architect bna bni bnsp.