Het
moederschap in de beeldende kunst
'GOOD
MOM / BAD MOM – De moedermythe ontrafeld' is een grootschalige
groepstentoonstelling in het Centraal Museum in Utrecht, waarin de
vele vormen van het moederschap aan bod komen. Een intensieve verkenning
van materniteit in de beeldende kunst.
Door
Joke M. Nieuwenhuis Schrama
| Voor
het campagnebeeld is het werk van Helen Verhoeven (1974),
'Mother 4', gebruikt, haar schilderij uit 2013 in olieverf
op doek. Werken van meer dan zestig kunstenaars uit heden
en verleden hebben een plaats gekregen in deze uitgebreide
tentoonstelling. Meer vrouwelijke dan mannelijke kunstenaars,
iets dat inherent is aan dit thema. De tentoonstellingsmakers
Heske ten Cate en Laurie Cluitmans hebben voorafgaand aan
de tentoonstelling gedegen onderzoek gedaan. Evengoed is er
werk van zo'n veertien mannelijke kunstenaars te zien.
Moederschap
in de kunstgeschiedenis
De grote zalen in de voormalige Stallen op de begane grond
van het Centraal Museum zijn geheel voor deze tentoonstelling
ingericht, inclusief de annex en entresols. Ik heb er ongeveer
twee uur doorgebracht, zonder de introductiefilm aan het begin
van het parcours te bekijken. Die bekeek ik wel als afsluiting.
In de film
gaan drie kunstenaars uit de tentoonstelling in gesprek met
het curatorenduo.
Het
Centraal museum is het eerste kunstmuseum in Nederland dat
een dergelijk thema op deze schaal presenteert.
|
|
| |
Artemisia
Gentileschi, 'Madonna met kind', 1616-1618, Firenze, Gallerie
degli Uffizi, Galleria Palatina. |
Cluitmans,
co-curator: 'Het moederschap geldt als een van de meest universele
menselijke ervaringen. Toch wordt het zelden in volle complexiteit
en diversiteit verbeeld. 'Good Mom/Bad Mom' daagt gevestigde normen
over 'goede moeders' uit door bewust voor stemmen te kiezen die je
het minst hoort in de kunstgeschiedenis: De vrouwelijke en queer kunstenaars.
We laten op deze manier verhalen horen die lang niet mochten bestaan,
zowel binnen de kunst als daarbuiten'.
Maria
de goede moeder, met en zonder aureool
Moeder aller moeders ofwel vrouw aller vrouwen, ook Maria komt aan
bod in deze tentoonstelling. Zij is wel de bekendste moeder uit de
westerse kunstgeschiedenis. Vaak geschilderd door mannen, maar een
werk van de Italiaanse Artimisia Gentileschi (1593-1656), 'Moeder
en Kind', is hierop een uitzondering. In dit tafereel legt de moeder
haar kind aan de borst, al een flinke baby waarmee de moeder enige
moeite lijkt te hebben. Moeder en kind zonder aureool. De baby houdt
een takje met twee kersen vast, dat zou symbolisch verwijzen naar
de hemelse volmaaktheid van deze vrucht die het kind achter zich heeft
gelaten, en daarmee ook de lijdensweg die het als mens – ter
redding van de mensheid – nog te wachten staat. Ook is een paneel
te zien van een onbekende Zuid-Nederlandse kunstenaar, gemaakt in
de periode 1525-1534, getiteld: 'Heilige Maagschap' (= de uitgebreide
heilige familie van Jezus Christus). De geaureoolde figuren die in
de voorste gelederen staan, zijn voor alle duidelijkheid van een naam
voorzien.
|
|
Onder
de aanwezige moderne kunst is de 'Giantess Cloak' te zien
van Emmeline de Mooij (1978). Zij liet zich inspireren door
de 'Mantelmadonna' en creëerde voor deze tentoonstelling
een gigantische cape.
In
de middeleeuwen was dit een symbolische manier om een christelijke
Mariafiguur uit te beelden. Groepen mensen en kinderen zouden
hieronder kunnen schuilen om zich beschermd te voelen. De
Mooij heeft de cape handgemaakt van tweedehands kleding.
Uterus
behang
De tentoonstelling omvat veel aparte hoeken en kabinetten.
Een wand is bedekt met behang, een ontwerp van Annette Messager
(1943), waarvan ik aanvankelijk dacht dat het patroon uit
vlinders bestond, of vleermuizen. Het zijn echter baarmoederfiguurtjes.
Messager heeft (op hilarische wijze) sommige van deze figuurtjes
vervormd, zoals een uterus (baarmoeder) waarvan één
eierstok naar boven is gericht, met een handje eraan waarvan
de middelvinger omhoog steekt.
Op
het behang zijn werken in inkt op papier gehangen van Caroline
Walker (1982). Het zijn taferelen die voorkomen op de kraamafdelingen
van ziekenhuizen, met als titels: 'Maternity 3', '4', '17'
en '21'.
|
Zaalzicht
'Good Mom/Bad Mom', met de 'Giantess Cloak' van Emmeline de
Mooij. Foto: Natascha Libbert. |
|
Zelfbeschikkingsrecht
Dan patricia kaersenhout (1966). Het lijkt tegenwoordig bon ton om
als kunstenaar je naam geheel in onderkast te schrijven, al dan niet
in navolging van herman de vries. Haar werk 'Of Palimpsests and Erasure'
uit 2021 bestaat uit prints, gebaseerd op het boek van de Duits-Nederlandse
kunstenaar en botanicus Maria Sibylla Merian (1647-1717), 'Metamorphosis
Insectorum Surinamensium'. Het toeval wil dat ik de Nederlandse film
'Metamorphosis' kortgeleden heb bekeken, waarin het leven en werk
van Merian op muzikale en kunstzinnige wijze wordt getoond.
Voor haar planten- en insectenstudies in Suriname maakte Merian gebruik
van tot slaaf gemaakte vrouwen. Deze zwarte vrouwen hadden via inheemse
indianen een schat aan kennis vergaard over planten met een geneeskrachtige
werking. Die wijsheid werd overgenomen door Europese wetenschappers.
De vrouwen deelden onderling ook het gebruik van plantzaden, met name
die van de pauwenbloem die een abortus zou opwekken, om zodoende hun
kinderen het lot van de slavernij te besparen. Doordat Merian die
kennis ook weer deelde, werd het verboden de betreffende planten te
kweken, waardoor deze vrouwen hun zelfbeschikkingsrecht werd ontnomen.
'Erasure' verwijst naar de actie van verwijderen, 'Palimpsest' verwijst
naar een document dat uitgewist is, maar waar de eerdere teksten nog
wel doorheen schijnen. Kaersenhout brengt deze vrouwen en hun verhalen
terug in de geschiedenis. Ook in de al genoemde film 'Metamorphosis'
uit 2023 van filmmaker en mediakunstenaar Pim Zwier, komt het gebruik
van deze planten aan de orde.
| Sheela
na Gig
Van Emma Talbot (1969) is onder meer de bijzondere 'Mother
Earth' installatie te zien. Een soort baldakijn, opgebouwd
rond een metalen structuur, met door haar met de hand beschilderde
zijden paneeldoeken, diverse taferelen voorstellend. Het is
een groenige ruimte waarin je kunt staan. Het plafondpaneel
toont een groot Sheela-na-gig figuur, die haar vagina wijd
open spert om het universum te onthullen.
Deze
voorchristelijke vrouwfiguren, soms onherkenbaar gestileerd,
zijn op veel plaatsen op de Britse eilanden en in Ierland
aangetroffen op muren van oude gebouwen. Ook wel in Frankrijk,
Spanje en Portugal, langs pelgrimsroutes.
ABC
Dit is slechts een kleine greep uit alle tentoongestelde werken.
Het zijn kunstenaars van kaliber, maar ook minder bekende,
van wie de werken zonder meer in het thema passen. Bij de
tentoonstelling is een catalogus uitgegeven in de Engelse
taal 'Mothering Myths, An ABC of Art, Birth and Care', samengesteld
door het curatorenduo, met diverse bijdragen. Het boek bevat
nog meer wetenswaardigheden, verwijzingen en bronnen naar
aanleiding van hun doorwrocht onderzoek: ISBN 9789493246423.
|
|
| |
Zaalzicht
'Good Mom/Bad Mom', met de installatie Mother Earth van Emma
Talbot. Foto: Natascha Libbert. |
GOOD
MOM / BAD MOM, De moedermythe ontrafeld, nog t/m 14 september 2025,
Centraal Museum, Agnietenstraat 1, Utrecht. Website: www.centraalmuseum.nl.
Terug
naar boven | Print
dit artikel! |
LEES MEER ARTIKELEN OP DE PAGINA ACTUEEL
|
|
