Lucia Moholy
een zoektocht naar erkenning

In onze serie 'Opmerkelijke vrouwen van de avant-garde 1900-1950' is deze keer aandacht voor de Tjechische schrijfster en fotografe Lucia Moholy (1894-1989). Door de ontmoeting met de Hongaarse beeldend kunstenaar László Moholy-Nagy veranderde haar leven ingrijpend. Beiden deelden een grote passie voor de fotografie en kunst.

Door Wim Adema

Lucia Moholy werd op 18 januari 1894 geboren te Praag, het toenmalige Bohemen, als Lucia Schulz. Haar vader was een Brits fotograaf. Na een goede vooropleiding werd zij eerst lerares Duits en Engels, maar later volgde zij aan de Universiteit van Praag de studies kunstgeschiedenis en filosofie. Van 1915-1918 was zij werkzaam als redacteur bij een aantal uitgeverijen, zoals Hyperion en Kurt Wolff in Berlijn. Een korte periode, namelijk in 1919, publiceerde Lucia Schulz ook radicale anarchistische teksten onder het pseudoniem Ulrich Steffen. In 1921 trouwde zij met de Hongaarse beeldend kunstenaar László Moholy-Nagy.

Fotografie voor het Bauhaus
Toen haar man in 1923 leraar werd aan Walter Gropius Schule in Weimar vergezelde zij hem naar deze stad. Om haar fotografiekennis verder te vergroten, volgde Lucia Moholy lessen op bovengenoemde school en was werkzaam in de fotostudio van Otto Eckner. In 1925 en 1926 studeerde Lucia ook grafische technieken aan de Leipziger Akademie. Door haar grote kennis, ervaring en fascinatie voor de fotografie ontwikkelde zij samen met haar man talrijke nieuwe fotografische technieken, waaronder het zeer bekende fotogram. Zeer belangrijk waren de jaren 1925-1928, waarin Moholy de beroemde fotoserie van het Bauhaus in Dessau maakte. Op een zeer professionele en creatieve wijze wist Lucia dit centrum van architectuur en design fotografisch vast te leggen. Na de tweede wereldoorlog bleek deze documentatie van zeer grote waarde te zijn. Het was een zeer belangwekkende fotodocumentatie geworden.

Nieuwe zakelijkheid
De fotografische stijl van Lucia Moholy werd in de Bauhaustijd gekenmerkt door een Nieuwe Zakelijkheid, een manier van fotograferen waarin met een helder eenvoudig perspectief gewerkt wordt. Zij wist de architectuur van het Dessaugebouw op een transparante en dynamische wijze te portretteren. De talrijke foto's van het interieur, de docenten en de talrijke designontwerpen en –producten getuigen van een creatieve en geïnspireerde benadering. Lucia Moholy had een eigen visie op de architectuur van het Bauhaus, een ontwerp van Walter Gropius.

Alleen verder
Ondanks een grote artistieke verbondenheid werd de relatie tussen Lucia en László Moholy-Nagy in 1929 beëindigd. Na haar scheiding werd Lucia Moholy vakdocent fotografie bij Johannes Itten, een oud-docent van het Bauhaus. Zij doceerde daar geavanceerde fotografische processen. Na Praag, Wenen en Parijs trok zij naar Londen en vestigde zich daar als fotograaf. Voor de Unesco maakte Moholy documentaires over het Nabije en het Midden-Oosten. In 1959 vertrok zij definitief naar Zwitserland en woonde tot haar dood in 1989 te Zollikon. Hier wijdde zij zich geheel aan kunstkritiek en kunsteducatie. Lucia nam in die periode ook deel aan een groot aantal exposities.

Strijd om auteursrechten
Toen in 1933 het Bauhaus in Dessau op last van de nazi's dicht moest, wilde Lucia Moholy zo snel mogelijk Duitsland verlaten. Haar grote fotoarchief met glasplaatnegatieven kon zij echter niet meenemen. Zij gaf het in bewaring bij Walter Gropius. Na de tweede wereldoorlog wilde zij haar archief terugkrijgen, maar dat bleek niet mogelijk. De negatieven bleven in het bezit van Walter Gropius, want ze waren te belangrijk voor hem geworden, omdat ze namelijk de gehele geschiedenis van het Bauhaus weerspiegelden. Later gebruikte Gropius dit materiaal ook zonder overleg met Lucia Moholy voor boeken en andere publicaties. Voor de zeer grote tentoonstelling in het Museum of Modern Art in New York (1938) stelde hij een vijftigtal glasplaatnegatieven van Lucia Moholy beschikbaar zonder dat zij hiervan op de hoogte was. Moholy probeerde jarenlang om haar rechtmatige eigendom terug te krijgen, echter zonder succes. Zij werd ook niet in de jaarboeken van het Bauhaus genoemd. Gelukkig volgde later een kritisch onderzoek naar deze gang van zaken en werd Lucia Moholy gerehabiliteerd. Sommige negatieven kreeg zij terug, maar veel fotomateriaal niet.

Een gelijksoortig probleem had Lucia Moholy ook met haar ex-partner László Moholy-Nagy. Deze eiste namelijk zelf alle aandacht en waardering op voor hun gezamenlijke fotografische onderzoek. Ook in het boek 'Malerei, Photografie, Film' (1925) dat zij samen schreven, ontbrak haar naam. Deze gebeurtenis was de aanleiding voor een langdurige strijd met haar ex-man. Zij kwam hiervan geestelijk moeilijk los. Gelukkig kon zij in de jaren daarna door exposities en publicaties laten zien wat haar werk echt inhield.

Wat Lucia Moholy overkwam, gebeurde met veel vrouwen in de tijd van het Bauhaus, de eerste helft van de twintigste eeuw. Vooral mannen domineerden het kunstcircuit en lieten artistiek getalenteerde vrouwen vaak aan de zijlijn werken. Zij kregen weinig waardering en erkenning van hun collega's. Als men de geschiedenis herleest van Lucia Moholy-Nagy dan heeft zij door haar strijdlust, karakter en grote artistieke vaardigheden toch een duidelijke plaats hervonden in de kunstgeschiedenis.

Bronnen:

Rolf Sachsse: Lucia Moholy, 1985, Edition Marrona, Düsseldorf;
Rolf Sachsse: Lucia Moholy: Bauhaus, Fotografien, Bauhaus-Archiv, Berlijn, 1995;
Lucia Moholy: Marginalien zu Moholy-Nagy Dokumentarische Ungereimtheiten, S cherpe Verlag, Krefeld, 1972;
Lucia Moholy: Between Photography and Life-1894-1989, ed. Angela Madesani e.a., Silvana Editoriale.

Het fotografisch werk van Lucia Moholy-Nagy was aanwezig op de belangrijke internationale expositie 'Exchange and Transformation, 2002-2003'. Deze vond plaats in het Los Angeles County Museum (USA), Haus der Kunst te München en het Martin-Gropius Bau te Berlijn.