Gertrude
Käsebier
een eigen visie op fotoportretkunst
Soms
ligt de waarde van een kunstenaar dieper verborgen. Dan vormen
de onderdelen van zijn of haar loopbaan pas een beeld van het
vakmanschap en de gelaagdheid van het kunstenaarschap als je het
gehele oeuvre ziet. Een dergelijke ervaring had ik ook met de
Amerikaanse fotografe Gertrude Käsebier. Met veel kennis
en ervaring zocht zij binnen de ontwikkeling van de Amerikaanse
fotografie, in de tweede helft van de 19e eeuw, naar een eigen
visie op de fotografische portretkunst. Opgevoed met Victoriaanse
idealen over het gezinsleven en de rol van de vrouw hierin, verbeeldde
Gertrude Käsebier het moederschap als onderwerp. Ook door
haar fascinatie voor de cultuur van de Indianen ontstonden indrukwekkende
fotoportretten.
Door
Wim Adema
Gertrude Käsebier
groeide op in de tweede helft van de negentiende eeuw in het Westen
van Amerika, in de staat Colorado. Na het overlijden van haar
vader, John W. Stanton, verhuisde het gezin naar New York. Deze
stad heeft voor Gertrude veel betekend, zeker wat betreft de artistieke
opleiding en groei als fotograaf. Tijdens haar huwelijksjaren
met de ondernemer Käsebier vanaf 1874, begon zij pas op vrij
late leeftijd aan de fotografiestudie. Hoewel haar man deze beroepskeuze
niet deelde, steunde hij Gertrude wel. Na 1894 richtte Käsebier
zich geheel op de fotografische portretkunst. Vanaf 1897 kreeg
zij in New York al vrij snel een goede naam. In 1898 volgde de
eerste succesvolle expositie in de New-Yorkse galerie Camera.
Deze tentoonstelling zorgde voor een artistieke doorbraak.
Photo-Secession
Het werk van Gertrude Käsebier werd in die tijd ook opgemerkt
door de beroemde fotograaf Alfred Stieglitz. Hij gaf leiding aan
de Photo-Secessiongroep en was tevens uitgever van het befaamde
fotoblad Camera Work. Stieglitz bewonderde met name haar foto
'The Manger' (De Kribbe, circa 1899) vanwege de expressie en de
fotografische kwaliteit. In 'Camera Work' werden in totaal zes
opnames van Käsebier geplaatst. Opmerkelijk in deze beelden
is de persoonlijke aanwezigheid van de modellen. De fotograaf
toont een gevoelige camerabehandeling, waarbij met name licht
en donker, scherpte en onscherpte belangrijk zijn. In die tijd
was Gertrude ook het eerste vrouwelijke lid van Photo-Secession.
Door haar krachtige persoonlijkheid en zelfstandige optreden als
fotograaf ontstond later echter een inhoudelijk conflict met Stieglitz,
waardoor zij het lidmaatschap van de groep beëindigde.
Pictorialisme
Het lag in Gertrudes persoonlijkheid om in de fotografie met romantische
thema's te werken. Het eerder genoemde thema 'Moederschap' was
een hoofdonderwerp. Het 'Pictorialisme' als fotografische stroming
in de tweede helft van de negentiende eeuw is mede door haar werk
belangrijk geworden. Käsebier wilde de fotografie op het
niveau van 'fine art' brengen. Zij streefde naar geschilderde
fotografie. Pictoriale idealen zoals romantiek en gevoeligheid
vertaalde Gertrude in licht/donker en kleur, transparantie en
een soms mysterieuze omkadering van het model. Door een speciale
belichtingstechniek en een persoonlijk contact met de modellen
ontstonden doordachte composities, waarin de beeldbalans centraal
stond.
Fotografische
experimenten
Op een aantal foto's kan men zien dat Gertrude Käsebier ook
heeft geëxperimenteerd met het negatief. Bepaalde beeldinformatie
is verdwenen door een wegetsing, zodat alleen het beeld van de
centrale persoon overblijft. De foto 'The Fireman' (1904) is hiervan
een voorbeeld. In de print van 'The Golden Age' uit 1906 staat
de figuur van de moeder centraal, terwijl schaduwen en de lucht
boven haar hoofd een zwart dreigend karakter hebben gekregen.
Ook de foto 'Bath Time' (1900) heef een vergelijkbare beeldtaal.
Door overbelichting is een groot contrast tussen licht en donker
aanwezig, dat twee vrouwen omringt die een kind in bad doen. De
scherpe lijn van hun gezamenlijke contour contrasteert met de
donkerte van hun figuren. Het vormt een intiem spel met beeld,
licht en donker.
The
Manger (1899)
In het fotografische werk van Gertrude Käsebier neemt de
eerder genoemde foto 'The Manger' (De Kribbe) een aparte plaats
in. Binnen de traditie van het Pictorialisme geeft 'The Manger'
een uitstekend beeld van haar fotografische zeggingskracht. Deze
opname werd in 1903 in het befaamde fotoblad Camera Work geplaatst.
Op de afbeelding ziet men de figuur van een vrouw die een kind
voedt. Het is echter een suggestieve impressie, die ontstaat door
de afwezigheid van lijnen. De kleding van de vrouw is doorzichtig
en tegelijk beschermend. De intimiteit ligt verborgen binnen haar
armen. Er is nauwelijks een gezichtsuitdrukking te zien, maar
de aanwezigheid van de vrouw is tastbaar. Het licht van de foto
is prachtig zacht gefilterd. Een donkere achtergrond omringt de
vrouw. Het beeld lijkt te verwijzen naar Maria met het kind, maar
blijft mysterieus.
Woman
Photographer
In de tweede helft van de negentiende eeuw wist de fotografe Gertrude
Käsebier als 'Woman Photographer' een geheel eigen plaats
in te nemen. Samen met Alice Boughton, Anna W. Bregman en Bessie
Buchanan realiseerde zij een eigen manier van fotograferen. Het
Pictorialisme vormde een nieuwe visuele esthetiek in de Amerikaanse
fotografie. Door haar persoonlijkheid en haar werk behoort Gertrude
Käsebier tot de 'Opmerkelijke vrouwen van de avant-garde
tussen 1900-1950'.
Meer
informatie en bronnen:
-In 1992 werd een grote overzichtsexpositie van het werk van Gertrude
Käsebier gehouden in het Museum of Modern Art (MoMa) te New
York;
-Het boek 'The Photographs of Gertrude Käsebier' van het
Delaware Art Museum te Wilmington in 1979 begeleidde de gelijknamige
tentoonstelling;
-Van de schrijfster Barbara L. Michales verscheen het boek: 'Gertrude
Käsebier-The Photographer and her Photographs' (ISBN-0.89-3505-8)
(uitgeverij: Harry N. Adams, Inc. N.Y.);
-In het New Britain Museum of American Art vindt men informatie
over Victorian ideals in Pictorialism Photography;
- www.leegallery.com/gertrude
kasebier.
