Gabrielle
Buffet-Picabia
een vergeten opmerkelijke vrouw
Wie
haar documenten leest, raakt diep onder de indruk. Jarenlang was
zij de partner van Francis Picabia en verzorgde zij hun vier kinderen,
was een warm pleitbezorgster voor de Dada-beweging en wist tegelijkertijd
een belangrijk schrijverschap te ontwikkelen. Voor kunstenaars
als Picabia, Duchamp, Arp, Kandinsky, Calder en Varèse
bleek Gabrielle Buffet van onschatbare waarde.
Door
Wim Adema
Ter
introductie eerst het volgende. Aan elk profiel in de serie 'Opmerkelijke
vrouwen uit de avant-garde 1900-1950' in dit kunstjournaal gaat
veel onderzoek vooraf. Daarbij zijn de kunstbibliotheek en internet
vaak onmisbaar. Meestal zijn uitstekende bibliografieën beschikbaar,
maar dat was niet het geval bij de bekende Franse schrijfster
Gabrielle Buffet-Picabia (1881-1985). Druppelsgewijs kwam via
internet wel voldoende informatie tevoorschijn, maar een helder
geschreven bibliografie van haar persoon, leven en werk was niet
te vinden. Ook de alom bekende Franse vraagbaak Larousse kende
haar niet als schrijfster. Ik begreep niet hoe dat kon, want Gabrielle
Buffet-Picabia heeft veel geschreven en gepubliceerd. In Parijs
was zij een belangrijke persoon in de wereld van de muziek, literatuur
en de beeldende kunsten. Zij was tevens de eerste echtgenote van
de Dadakunstenaar Francis Picabia. Tijdens de Tweede Wereldoorlog
was Gabrielle bovendien heel actief in het Franse verzet. Met
kunstenaars als Apollinaire, Breton, Duchamp, Arp, Kandinsky,
Varèse, Calder en Cravan was zij heel goed bevriend.
Bibliografie
Gabrielle Buffet-Picabia, haar roepnaam was Gaby, werd op 21 november
1881 in Fontainebleau geboren. Haar ouders waren Alpheé
Buffet en Laure Hugueteau de Challeé. Aanvankelijk stond
de muziek centraal in haar leven. Zij studeerde compositie aan
de Schola Cantorum van Vincent d'Indy en was medeleerling van
Edgard Varèse (1883-1965) met wie zij tijdens haar leven
veel omging. Gabrielle was zeer geïnteresseerd in de ontwikkeling
van de nieuwe muziek. In Berlijn zette zij deze studie voort.
Tijdens een vakantie in haar ouderlijk huis te Versailles ontmoette
zij via haar broer Jean de kunstschilder Francis Picabia, welke
in 1909 haar eerste echtgenoot zou worden. Door dit huwelijk zou
zij vooral interesse krijgen voor de beeldende kunsten en de ontwikkeling
van de Dadabeweging van dichtbij volgen. Door haar grote intelligentie
en ervaring met schrijven werd Gabrielle een grote steun voor
deze groep. Maar hierover later.
Tijdens
haar huwelijk met Picabia kreeg Gabrielle Buffet vier kinderen:
Laure, Pancho, Jeanine en Vincente. Haar leven met Francis Picabia
werd gekenmerkt door vele reizen, waarin vooral de ontwikkeling
van zijn werk centraal stond. Door een goede komaf, opleiding
en persoonlijke rijkdom kon Picabia zich een onafhankelijk en
avontuurlijk leven permitteren. Met talrijke vrouwen had hij een
relatie. Om die laatste reden scheidde Gabrielle in 1930 van Francis
Picabia.
Veelzijdige
interesses
Wie de levensloop van Gabrielle Buffet-Picabia volgt, raakt onder
de indruk van haar grote intelligentie, veelzijdige interesses
en talenten. In de eerste plaats is sprake van een grote aanleg
voor eigentijdse muziek. Er is bij haar een verlangen naar pure
muziek, die loskomt van de natuur, het bekende. Met Edgar Varèse
deelt zij die grote interesse. Door haar ervaring met eigentijdse
nieuwe muziek begreep Gaby ook heel goed de ontevredenheid bij
kunstenaars als Picabia en Duchamp. Zij wilden het impressionisme
achter zich laten. Om die reden bleek Gabrielle ook in staat om
voor de Picabia-groep de beginselen van de Dada-beweging te verwoorden
in een 'Petite manifeste' (in het blad '391', nr. 08, februari
1919). In deze Dada-groep vond zij ook een klankbord voor haar
eigen muzikale avontuur, maar zij stelde zich echter geestelijk
steeds meer voor deze kunstenaars open. Talrijke beeldend kunstenaars
van naam, zoals Picabia zelf, Duchamp, Arp, Apollinaire, Kandinsky,
Calder en Sophie Taeuber-Arp hadden een groot vertrouwen in haar
analyses en betrokken Gabrielle bij schriftelijke besprekingen
van hun werk. Bovendien beheerste zij de Engelse taal heel goed
en was vaak vertaalster tijdens interviews met Picabia in New
York.
'391'
Dit blad vormde in feite het platform voor de groep kunstenaars
rondom Picabia, waarbij ondanks grote verschillen in persoonlijkheden
toch een sterke geestelijke verbondenheid aanwezig was: men wilde
een nieuwe tijd formuleren en realiseren. Gaby Buffet verwoordde
het als een getuigenis van een opstand der geesten ter verdediging
van de rechten van de vrije mens. Men zocht naar de kracht van
het woord, de poëzie. De drie uitgaven in New York van het
blad '391' kenden bijdragen van Max Jacob, Edgar Varèse
en Walter Arensberg. Op de omslag van uitgave nr. 8 heeft Picabia
binnen een vierkant raam met 63 kleine vierkantjes de namen geschreven
van de deelnemers aan de Dada-beweging. De naam van Gabrielle
staat bovenaan vermeld en wordt gevolgd door Roses, Dada, Duchamp,
Varèse, en Picabia. Een futuristische schets van een draaiende
machine met wielen en lijnen beheerst het beeld in 'La revue 391',
een platform voor de Franse avant-garde, waarin Gabrielle Buffet
ook een pleidooi hield voor de Franse cinema, het bewaren van
de puurheid: 'purété, oh purété'!
Zij verzette zich tegen de invloed van de Amerikaanse cinema,
die zij decadent en kunstmatig vond. 'Un cinema est devenu un
élément essentieel de la vie moderne' (De bioscoop
is uitgegroeid tot een essentieel element van het moderne leven).
Gabrielle Buffet had een diepgaand inzicht in de ontwikkeling
van de kunsten.
Haar
schrijverschap
Gabrielle Buffet-Picabia heeft een indrukwekkend oeuvre nagelaten.
Zij was werkzaam in verschillende disciplines, zoals het schrijven
van kritieken, analyses en bibliografieën en het maken van
interviews en vertalingen. Verder schreef zij boeken en werkte
als redacteur. Door haar veelzijdige kennis en ervaring met de
kunsten was Gabrielle een uitstekende intermediair. In haar karakter
was bovendien een grote hang naar avontuur, idealisme, spirituele
interesses en vernieuwing aanwezig. Een aantal belangrijke werken
van haar hand moeten in dit verband zeker genoemd worden: Aires
abstraites (1957), Musique d'aujourd'hui (1914), Rencontres avec
Picabia, Apollinaire, Cravan, Duchamp, Arp, Calder (1977), Regard
sur le passé, een vertaling van een boek van Vassily Kandinsky
(1946) en een essay over Jean Arp in l'Art abstrait (1952).
Het
Franse verzet in WO II
Samuel Beckett kende Gabrielle Buffet vanuit de Franse verzetsbeweging.
Hij vond haar de meest geschikte persoon voor de meest moeilijke
opdrachten. Zij had het voorkomen van een charmante dame op leeftijd
van zestig jaar oud en wist de Duitse bezetter in Frankrijk telkens
opnieuw te misleiden. Gabrielle Buffet is bijzonder actief geweest
in het Franse verzet. Zij hielp vanuit haar huis aan de Rue Chateubriand
nr. 11 te Parijs mee aan meer dan honderd ontsnappingen van Belgen,
Engelsen, parachutisten en ontsnapte gevangenen. Gabrielle droeg
zorg voor het vervoer van zeer geheime documenten en wist telkens
opnieuw aan de Gestapo te ontsnappen. Als een respectvolle oudere
dame was zij voor de Franse verzetsbeweging de ideale koerier.