Lee Miller
Een fascinatie voor de camera

Een opmerkelijke vrouw uit de avant-garde (1900-1950) was zeker Lee Miller. In haar leven stond de fotografie centraal. Door haar bijzonder knappe persoonlijke verschijning wist zij als model en mannequin de fotografen en het publiek in de USA te fascineren. In Parijs raakte zij door haar relatie met Man Ray ook thuis in de wereld van de camera, de fotografie en werd zij ook als model voor veel kunstenaars een inspiratiebron. Miller raakte diep betrokken bij de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en ging werken als oorlogscorrespondent. Naast rustpunten in haar leven, zoals de relatie met Roland Penrose, zocht zij als vrouw en kunstenaar vooral de grenzen in haar bestaan op.

Door Wim Adema

Elisabeth 'Lee' Miller werd geboren op 23 april 1907 in het Amerikaanse stadje Poughkeepsie, New York. Haar ouders, Theodore en Florence Miller, hadden geen Amerikaanse achtergrond. De vader van Lee Miller was Duitser en haar moeder (meisjesnaam: MacDonald) was van Canadese, Schotse en Ierse afkomst. De vader was een verwoed amateurfotograaf en gebruikte Lee vaak als model. Zij moet toen reeds een opmerkelijke en zeer knappe uitstraling gehad hebben. Bijzonder is het verhaal dat de oprichter van het modeblad Vogue, Conde Nast, haar opmerkte in een straat van Manhattan. Dat betekende de start van haar carrière als model. Zij verscheen in 1927 op de cover van Vogue, waardoor zij de daaropvolgende twee jaar een van de meest gevraagde modellen van Amerika werd. Beroemde fotografen als Edward Steichen, Arnold Genthe en Nickolas Murray hebben met haar gewerkt. Een reclameschandaal met het merk Kotex (maandverband) maakte echter een einde aan haar loopbaan in de USA. Een foto van Lee, gemaakt door Steichen, werd op dubieuze wijze gebruikt. Kort daarna vertrok zij naar Parijs.

Parijs/NewYork
In 1929 zocht Lee Miller contact met Man Ray, fotograaf en surrealistisch kunstenaar. Bij hem leerde zij het vak van fotografe en werd al snel zijn vaste medewerker. Ook de techniek van de solarisatie ontwikkelden zij samen. Tussen 1929 en 1932 waren zij partners en geliefden, maar was Lee Miller ook Man Ray's model. In hun eigen fotostudio nam zij ook vaak foto-opdrachten (mode) van Ray over. In de kunstenaarswereld van Parijs ontmoette zij ondermeer Pablo Picasso, Paul Eluard en Jean Cocteau; nam actief deel aan de surrealistische beweging en maakte zelf speelse en geestige objecten. Toen haar relatie met Man Ray eindigde, ging zij terug naar New York en startte daar een fotostudio. Zij maakte portretten, maar werkte ook voor commerciële opdrachtgevers. In 1933 werd de enige solo-expositie van Miller gehouden in Julien Levy gallery te New York. Beroemde actrices als Lilian Harvey en Gertrude Lawrence werden door Lee geportretteerd. In New York ontmoette zij haar eerste echtgenoot, een Egyptische zakenman, Aziz Eloui Bey. Zij beëindigde in 1934 haar studiowerk in New York en volgde deze man naar Caïro.

Egypte, Duitsland en Engeland
Tijdens haar relatie met de Egyptenaar Bey was er voor Lee Miller weinig ruimte voor een eigen artistiek leven. Met name de islamitische opvattingen in Egypte beperkte de mogelijkheden voor een creatieve eigen ontwikkeling. Niettemin wist zij indringende foto's te maken van dit land en zijn inwoners. In 1937 besloot Lee terug te keren naar Parijs en beëindigde zij haar huwelijk met Bey. In de Franse hoofdstad ontmoette zij de Britse kunstenaar Roland Penrose, een opmerkelijke surrealistische kunstenaar. Penrose werd later haar tweede echtgenoot. Zij gingen wonen in Londen en maakten direct de bombardementen mee van de Tweede Wereldoorlog. Hierdoor raakte zij persoonlijk diep betrokken bij deze oorlog. Als oorlogscorrespondent van het Amerikaanse leger werkte Lee samen met de Amerikaanse fotograaf David E. Scherman, een Life-correspondent. Zij deden verslag van de bevrijding van Parijs, de strijd om de Elzas en bezochten direct na de bevrijding de concentratiekampen in Buchenwald en Dachau. Lee Miller maakte tevens indringende opnames van stervende kinderen in een ziekenhuis te Wenen.

Persoonlijke crisis
Teruggekeerd in Engeland raakte Lee Miller in een diepe geestelijke crisis. Haar oorlogservaringen veroorzaakten een grote depressie. Met veel drinken probeerde zij haar problemen te keren, maar ze werd erg onzeker over haar persoon en leven. De geboorte van haar zoon Antony Penrose zorgde in 1947 voor een keerpunt. De energie kwam terug bij de kunstenares en haar boerderij Farley Farm werd een middelpunt voor belangrijke kunstenaars zoals Pablo Picasso, Henry Moore, Jean Dubuffet en Max Ernst. Als fotograaf werkte zij ook mee aan biografieën over Picasso en Tàpies. De beelden van de oorlog bleven haar echter achtervolgen. Een negatieve spiraal zette door. In 1977 stierf zij na een lange strijd aan kanker. Haar zoon Antony Penrose beheert nu de boerderij van zijn ouders en zorgt voor publiciteit over hun werk.

Sterke persoonlijke dimensies
De persoon van Lee Miller is moeilijk met woorden te beschrijven. Zij was een onconventionele persoonlijkheid, die op zeer zelfstandige wijze en met grote intensiteit haar werk deed. Haar schoonheid was legendarisch en werd door talloze fotografen vastgelegd. Als mannequin veroverde zij de catwalk en de voorpagina van Vogue. Met Man Ray startte Lee een professionele en artistieke ontwikkeling als fotografe. Met speelse objecten verraste zij de surrealistische kunstenaars Cocteau en Breton. Zij bezat grote communicatieve eigenschappen en was in de USA, Frankrijk en Engeland een middelpunt voor belangrijke kunstenaars. Haar verbondenheid met het leed van de mensen in de Tweede Wereldoorlog was groot. Doelbewust toonde zij het publiek de schrijnende oorlogstaferelen. De nawerking van dit oorlogsleed was bij Lee Miller echter zeer sterk. Een chronische depressie was haar lot. De relatie met haar man Roland Penrose zorgde voor stabiliteit in haar leven. Lee Miller blijkt een opmerkelijke vrouw uit de avant-garde van de vorige eeuw te zijn geweest.

Haar teksten laten dat ook zien:
'there were lots of things, touching, poignant or queer I wanted to photography'
'I wanted to be a artist, a painter that is' and I went to Italy one summer to study. I saw every ruin and picture in the country'.
'I drove through Germany, in a wall of hate and disgust'.

Picasso portretteerde Lee Miller talloze keren. Voor vele kunstenaars was Lee het geliefde model en vaak de geliefde. Sterke persoonlijke dimensies karakteriseerden haar leven. Met een intense energie zocht Lee Miller naar de grenzen van haar persoonlijkheid.

Meer informatie kunt u vinden in het boek 'Lee Miller: Portraits of a life', auteur: Richard Calvocoressi, uitgeverij: Thames & Hudson, London, ISBN: 0-500-54260-0.