Van water tot slagregens
6 tentoonstellingen in het Nationaal Glasmuseum

Het Nationaal Glasmuseum in Leerdam combineert een permanente presentatie van de gehele collectie met wisselende tentoonstellingen van hedendaagse kunstenaars, die daaraan voorafgaand vaak in de Glasblazerij van het Nationaal Glasmuseum met glas hebben gewerkt. Momenteel lopen er maar liefst 6 tentoonstellingen in het museum, waarin uiteenlopende facetten van glas worden getoond, van gebruiksglas tot sierglas, maar ook de geschiedenis van de glasproduktie in Leerdam en de opleiding tot glasblazer.

Door Rob den Boer

Er was voorspeld dat het een mooie winterdag zou worden, toen ik het Nationaal Glasmuseum wilde gaan bezoeken en de ochtend was inderdaad zonovergoten. Op het moment dat ik op station Leerdam uitstapte gingen de sluizen van de hemel echter open en regende het de rest van de dag bijna continu. Het is best een eind lopen naar het museum, dat gevestigd is in twee met elkaar verbonden villa's aan de Lingedijk, net buiten de stad. Hier woonden vroeger de directeuren van de Glasfabriek Leerdam. Toen ik er aankwam was ik doorweekt, maar frappant genoeg komt het gegeven water meermalen in de lopende tentoonstellingen van het museum terug, ook in de vorm van regen. De ingang bevindt zich nog steeds achter een authentieke voordeur en gelukkig niet via een uitbouw van glas met daarachter meteen het restaurant en de bookshop, zoals bij veel musea tegenwoordig het geval is. Een kleine hal, waardoor je in de volgende ruimte komt met de informatiebalie en een bescheiden winkel met boeken en glasobjecten en dan meteen: KUNST. Zo hoort het!

Het Nationaal Glasmuseum beschikt over een vaste collectie van circa 10.000 objecten, die voor de helft eigendom is van het museum en voor het andere gedeelte van de Staat en in bruikleen gegeven aan het museum. De vier loopbruggen die de verdiepingen van de twee villa's met elkaar verbinden fungeren als 'open depot', zodat de hele collectie permanent te zien is in vitrines die zo lang zijn als de loopbruggen zelf. Er passeren werken van bekende glasontwerpers als Floris Meydam, Willem Heesen, Siem van der Marel, Borek Šípek en Bernard Heesen. Alles staat bovenop elkaar, maar dat vind ik juist charmant, als bezoeker kun je zelf bepalen bij welke objecten je lang stilstaat en welke niet. In de villa's worden wisselende exposities getoond, vaak van nog levende kunstenaars die meestal een werkperiode hebben voltooid in de Glasblazerij, die is gehuisvest in het centrum van Leerdam. Niet zelden zijn dat kunstenaars uit andere disciplines die het werken met glas op die manier hebben ontdekt.

Gestold water
Op de begane grond is de expositie 'Reflection' van Mieke Pontier (1945) te bezichtigen. Zij was aanvankelijk keramist en werd in 1988 door Floris Meydam uitgenodigd om met glas te komen werken bij Royal Leerdam, waar hij toen ontwerper was. In deze tentoonstelling combineert zij glas met keramiek, waardoor op een hele organische manier uiteenlopende natuurverschijnselen met elkaar worden verbonden, zoals wolken, stromend water, smeltend ijs en natuurlijk gesteente. Inspiratie voor haar werk vindt zij op haar reizen naar onder andere Scandinavië, Siberië, Japan en Afrika. Dat leidt tot beelden met hele heldere, monumentale vormen, in keramiek en glas. Vloeiende vormen zoals een waterdruppel lijken in haar beelden welhaast versteend, maar zijn op een hele mooie manier met de stroom mee vorm gegeven. Het zijn in feite juwelen op groot formaat. Dat komt mede door het harmonieuze kleurgebruik dat Mieke Pontier hanteert, grijs en bruintinten in keramiek en in het glas lichtgroen of lichtblauw met soms een stukje felrood, maar het mag ook transparant of wit zijn.

Haar opus magnum is het beeld 'Oerkracht', een manshoge installatie van antraciet-kleurige keramische blokken met daarop blokjes van glas met een witte kern erin, het geheel opgesteld op palets. Mij doet het denken aan basaltblokken met daarop ijsblokjes. Het gehele beeld heeft wel iets van een hunebed of Stonehenge uit de prehistorie wat betreft de oervormen van het dominante keramiek. Door de compositie, de vorm van de blokken en de palets eronder lijkt het beeld te worden opgetild en een beetje te zweven. Ook kleinere beelden in het voorvenster in dezelfde ruimte staan op palets en niet op sokkels. Een goede keuze, want van zichzelf zijn ze al robuust genoeg. In de achterzaal staan geheel glazen objecten van Pontier in vitrinekasten en in het midden, ook weer op palets, keramische objecten met glas. Interessant is een enorme wandhoge foto van een branding die op de rotsen slaat met heel veel keien, waarvoor werken zijn neergelegd die duidelijk een verbinding maken met die stenen, zij het in allerlei kleuren en patronen, terwijl de keien op de foto gewoon grijs zijn. Mieke Pontier is dit jaar 50 jaar kunstenaar en met 'Reflection' heeft zij zichzelf een mooi eerbetoon geschonken.

Oorlog en slagregens
Op de eerste verdieping is een tentoonstelling van Peter Otto met 14 glassculpturen waar hij in 2013 en 2014 in de Glasblazerij Leerdam en op de Akademie der Bildenden Künste München, daar is hij docent, aan heeft gewerkt. Hoewel opgeleid als schilder, maakt Otto ook aquarellen, collages, muurschilderingen en beelden in brons en glas. Zware thema's als oorlog, slavernij en geweld krijgen nieuwe betekenissen als ze worden uitgevoerd in transparante materialen zoals glas. Er zijn veel botten en fakkelachtige vormen in zijn werk te zien. 'Immortal Greeting' (2014) toont een vis ingesnoerd met ijzerdraad, liggend op een bot alsof hij zijn laatste adem uitgeblazen heeft. Aan de muur hangen ook twee aquarellen, 'Caput' (2013) en 'O, Children' (2007) die slaven lijkten te verbeelden en een schilderij, 'Brave Sunset' (2010), met kleurige ruimtelijke elementen die een transparantie vertonen zoals bij glas. Zo beïnvloed de ene techniek de andere.

Door de Copierbrug steek ik over naar de volgende villa. In de vitrines staat allemaal 'gebruiksglas' van Andries Copier, die gedurende vijftig jaar honderden ontwerpen heeft gemaakt voor glaswerk dat toen in bijna ieder Nederlands gezin in de servieskast stond. Alle glazen, borden en vazen zijn helder vormgegeven in fraaie transparante kleuren, zonder opsmuk en als die al aanwezig is met zeer subtiele motieven. Aan het einde van de loopbrug doe ik de deur open naar het werk 'Tasted in the mouth of rain' van Andy Wauman, een Belgische kunstenaar geboren in 1975, voor wie schrijven de weg is naar beeldende kunst. Het is aardedonker bij binnenkomst en dan zie je links van je rijen met glazen 'draden' waarvan de schaduwen door de belichting op de vloer in een waaier uiteenvallen, net als een stevige bui met slagregen. Deze reflectie is ook te zien op de wand ertegenover, waarop onderaan met grote letters de titel van het werk is weergegeven. Het lijkt glazuur, maar het is glas. Wauman zelf noemt zijn werk 'Haiku-achtige poëzie'. Er was echter ook een beeldende inspiratiebron, de houtsnede 'Rain at Karasaki' van Utagawa Hiroshige. Zo is de cirkel toch weer rond.

Glas: ambacht en kunst
Op de bovenverdieping wordt aandacht besteed aan '250 jaar glas', waarbij wordt herdacht dat de 6 broers Pilgram en hun zwager Meeder 250 jaar geleden in Leerdam een 'Glas en Flesse Blaserij' begonnen. De tentoonstelling bevat gebruiksglas uit de periode 1765-2015. Glas was aanvankelijk puur verpakkingsmateriaal om wijn en bier te kunnen bewaren, of groente te wekken. Het gebruik bepaalde de vorm van de fles. De kelderfles voor gedistilleerde drank was bijvoorbeeld hoog en vierkant zodat hij gemakkelijk in grote hoeveelheden in kratten (kelders) over de hele wereld kon worden verscheept. Dan was er de kogelfles, met een glazen knikker in de hals, die ervoor zorgde dat de prik in de limonade bewaard bleef. Grappig is een rekje van draad, voor iedere fles een apart vak, met een handvat in de primaire kleur rood of blauw, net zo een waarmee mijn moeder vroeger nog naar de melkboer ging als hij met zijn wagen voor de deur stond. Later moest glas naast functioneel ook mooi zijn. Dat wordt getoond in een aantal vitrines met grote vazen en schalen van Leerdamse unica. Er wordt overigens nog steeds gebruiksglas gefabriceerd in Leerdam, door Owens-Illinois, dat wereldwijd marktleider is.

Op de zolderzaal van de andere villa is een presentatie over de Glasschool te zien, die in 1940 door Andries Copier werd opgericht. Op de werkvloer was men teveel tijd kwijt aan het opleiden van nieuwe medewerkers, dus er moest een vakopleiding komen. De basis was uiteraard het ambacht van het glasblazen, glas slijpen en het ontwerpen. In 1943 kwam er ook een afdeling 'Glasvorming en Veredeling', waar de studenten een brede culturele vorming kregen. Docent Esthetiek Sybren Valkema gaf hen onderricht in kunstgeschiedenis en tekenen, maar ook in theater en andere kunstvormen. Op een van de foto's aan de wanden is te zien hoe Willem Heesen in een narrenkostuum een rol speelt in een toneelstuk. Midden jaren 50 werd de glasschool onderdeel van de Ambachtschool in Leerdam en verdween daardoor als zelfstandige opleiding. Naast vazen, schalen en ontwerptekeningen voor motieven van de studenten bevat de presentatie ook prachtige objecten van Copier zelf.

Flessenkasten
Het is even droog, dus ik wandel de tuin in om 'De Glazen Boomgaard' van Rogier Martens te bekijken, die in diverse serres staat opgesteld. De eerste bevat 'Dipvazen' die niet van te voren ontworpen zijn, maar werkendeweg laag voor laag ontstonden tijdens het glasblazen. Een tweede serie bevat een glazenkast die bestaat uit flessen van gebruiksglas die de planken dragen op elk waarvan een stuk sierglas staat, alle drie zijn het vazen. Deze installatie 'Flessenkasten' maakte onderdeel uit van de 'Gast Gastgeber-store', de Nederlandse inzending voor culturele hoofdstad 'RUHR2010' in Essen, Duitsland. Een derde serre toont 'Fruitbowls' op een grote sokkel, waarbij 'fruit' als stempel werd gebruikt om het glas vorm te geven. Een zeer toepasselijk motief in een streek die de 'Fruittuin van Nederland' wordt genoemd.

In de koffiehoek die beneden in het souterrain is gevestigd, nuttig ik nog een lekker appeltaartje alvorens terug te lopen naar Leerdam, waar ik nog even rondkijk bij de haven en in het oude centrum. Het wordt langzaam donker, de avond valt in, het blijft regenen, maar als glasstad heeft Leerdam mij vandaag beslist niet teleurgesteld.

Mieke Pontier, Reflection, t/m 14 juni 2015, Rogier Martens, t/m eind 2015, Collectie Highlights: 250 jaar Glas in Leerdam, t/m eind 2015, Andy Wauman, Tasted In The Mouth Of The Rain, t/m 31 mei 2015, De Glasschool, t/m eind 2015, Peter Otto, Point Blank, t/m 14 juni 2015, Nationaal Glasmuseum, Lingedijk 28-30, Leerdam.
Website: www.nationaalglasmuseum.nl.

In het Stadsarchief Amsterdam kunt u t/m 19 april 2015 de tentoonstelling 'De Bazel in De Bazel, de glazen van de architect' bekijken, die op initiatief van en in samenwerking met het Nationaal Glasmuseum Leerdam is georganiseerd, adres Vijzelstraat 32, Amsterdam, website: www.amsterdam.nl/stadsarchief.