Een museum waar alles anders is

De voormalige Groeningeabdij in Kortrijk is museum Abby geworden, een moderne afkorting van: 'Anders Bekeken – by Kortrijk', met een verwijzing naar de vroegere abdij. Aan de rivier de Leie is nog veel meer te zien op kunstgebied, want er werkten vele kunstenaars, die herinnerd worden in kleine musea.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

Het Abby Museum Kortrijk, dat eind maart van dit jaar opende, heeft een nieuwe aanbouw die nogal in het oog springt ten opzichte van het historische gebouw, waar hij dwars op gesitueerd staat. Het ontwerp lijkt op de contouren van een nonnenkap of het hoofddeksel van een Grieks-orthodoxe priester, maar het architectenbureau dat de aanbouw heeft ontworpen, zegt er dit over: www.youtube.com/AbbyMuseum. Of is het misschien gewoon de omtrek van de hoofdletter A (bold font)?

1000 m² expositie ruimte
De vroegere ruimtes van het oude gebouw zijn functioneel gebleven, zoals de slaapzalen (dormitorium) van de kloosterlingen, en de kapel. De aanbouw biedt hoofdzakelijk het restaurant royaal de ruimte, met lange tafels die aan een refter doen denken, zoals de eetzaal van de kloosterlingen vroeger werd genoemd en waar je als leek niet mocht komen. Om de omgeving, het Begijnhofpark, intact te houden, is er diep gegraven om de collecties kunst te kunnen tonen en wel zo'n acht meter, voor de extra 600 m² over twee zalen (de klimaatbeheersing op die diepte is overigens uitstekend). In totaal is er nu 1000 m² expositieruimte.

Historische plek
De stad Kortrijk kocht het kloostercomplex aan in de tachtiger jaren van de vorige eeuw. Van 2007 tot 2021 was het zowel het toeristisch onthaal van de stad Kortrijk als de huisvesting van het museum 'Kortrijk 1302', verwijzend naar de historische veldslag, de Guldensporenslag in dat middeleeuwse jaar.
Maar, daarvoor waren er op de plek van de abdij nog andere gebouwen of huisvestingen geweest - van een oude Romeinse nederzetting naar een 16e-eeuwse Cisterciënzer abdij tot een 19e-eeuws Clarissenklooster. Zie ook: www.youtube.com/AbdijKortrijk.

De entree is in het oude gedeelte, waar onder meer een 'stadsliving' is gesitueerd. Deze living is ingericht door Rinus van de Velde (1983), die zich liet inspireren door de lange kloostergangen. Maar al lopend en kijkend door zijn fantasievolle interieurarchitectuur en verzamelde kunst in vitrines kan ik weinig van die kale gangen terugvinden. Evengoed heeft de kunstenaar dat uiteraard 'anders bekeken'.

Tradities, rituelen en ambachten
Een van de laatste activiteiten van de kloosterlingen, de zusters Clarissen of Coletienen dan wel Arme Klaren die tot 1978 de Groeningeabdij bewoonden, was het bakken van hosties. Of die toen al glutenvrij waren? Ik heb er geen verwijzing naar kunnen vinden. Het ambachtelijke hosties maken werd gedaan met een fors rond wafelijzer, waar ongedesemd deeg (zonder gist) in werd gebakken tot een dunne grote ronde ouwel. Die ouwel werd vervolgens uitgestanst in de gewenste maten en gepreegd (gestempeld) met een symbool of letter. Misschien komt dat nog, een kunstenaar of typograaf die dat ook 'anders bekeken' heeft, en iets doet met blinddruk, blindpreeg of wellicht een eetbaar boek maakt... Immers, het museum wil twee wisselende expo’s per jaar inplannen, waarin kunstenaars kunnen tonen hoe tradities, rituelen en ambachten voortdurend in verandering zijn.

George Minne
Wel is al teruggegrepen naar de historie van de abdij met de pas aangelegde kruidentuin. Dit was eveneens een activiteit van de voormalige kloosterlingen, (moes)tuinieren. In die kruidentuin staat de beeldschone sculptuur 'Geknielde jongeling' van George Minne (1866-1941) uit 1925. Het beeld werd aanvankelijk niet gewaardeerd voor een andere locatie in de stad, door de toenmalige welstandscommissie. Waarschijnlijk omdat het niet voldeed aan een correcte anatomie, wat rond die tijd nog belangrijk werd gevonden. Het beeld is daarom al die tijd maar ergens achteraf opgesteld, maar nu dan in volle glorie te zien. Minne is bekend als beeldhouwer, maar was ook (symbolistisch) tekenaar en graficus. Hij maakte meerdere sculpturen met titels als 'De kleine reliekdrager' of de beeldengroep 'Fontein der Geknielden'.

De jongeling in de tuin van Abby staat schuin tegenover het hedendaagse werk van Daan Gielis (1988-2023), 'Wilting Flowers'. Een kort leven uitgebeeld in neon, tragisch ook zoals dat van Gielis die op 34 jarige leeftijd aan een chronische ziekte overleed, op het moment dat het bijna voorbij is.
'Wat anders is aan Abby, is dat wij nadenken over je hele beleving in het museum, van begin tot eind. Wij hebben nog steeds klassieke museumzalen, maar alles daarrond is anders.'
Aldus de directeur van Abby, Sarah Keymeulen.

Oude en nieuwe kunst
Bij binnenkomst zie ik het werk van Navid Nuur (1976), getiteld 'Oefenraam', een interessant spiegelkunstwerk met bepaalde perspectieven, waar je een poosje naar blijft kijken. Dichtbij of veraf, zoals Nuur suggereert, 'oefenen'. Hij maakte het werk ter plekke in 2024. Naast diverse spiegellagen heeft hij er ook bloemblaadjes, vissen en slangenhuid in verwerkt. Het werk van Nuur is magisch te noemen en niet te (mono)typeren. De eerste halfjaarlijkse expositie 'F**klore' (een samentrekking van F**k en Folklore) duurde tot 14 september 2025 en maakte intussen plaats voor: www.abbykortrijk.be/faith-no-more-rituals-uncertain-times

Kermiskoerser
Van Sara Keymolen kreeg ik een toelichting bij enkele kunstuitingen die ik vooraf nog niet had bekeken. Onder meer een verhalend verzamelwerk of document van de kunstenaar Jef Geys (1934-2018), een collectie van foto's, knipsels, getypte brieven etc. die gaat over het trieste leven van de 15-jarige kermiskoerser Roger Jonckers, waarmee Geys in de jaren 1968-1969 een intensief contact had. Het werk zou wellicht onder conceptuele kunst, surrealisme of absurdisme vallen, als we het een naam moeten geven. Geys verstrengelde in zijn brieven de identiteiten door zich voor te doen als Roger, maar vervolgens te ondertekenen met Geys. Het betreft overigens een waargebeurd verhaal dat draait om de wielersport, die in België nog immer een prominente plaats inneemt. Eddy Merckx (1945) was destijds een rolmodel voor veel Belgische jongens en Roger werd (ongewild?) in die rol geduwd, met alle ongewilde gevolgen voor zijn verdere leven. Deze gedachte is bevreemdend maar ook intrigerend, voor mij is niet vast te stellen waar dit document iets aan toevoegt, historie of kunst...

Vanaf station Kortrijk is het goed tien minuten lopen naar Abby. En ben je toch in de stad, een aardige zeven kilometer lange voet- of fietszoektocht door de stad is bedacht door de Kortrijkse kunstenaar Mie Bogaerts (1968): www.visitkortrijk.be/ziemie-route-7-km.

Kunstenaars langs de Leie
De stad Kortrijk is een van de oudste steden van België. Zij is ontstaan aan rivier de Leie, die ontspringt in Noord-Frankrijk bij Lisbourg. Bij opgravingen zijn Romeinse nederzettingen gevonden langs deze rivier, zo ook op de plek waar nu museum Abby staat. De Leie heeft al veel kunstenaars inspiratie gebracht. Stroomafwaarts gaat de rivier door plaatsen als Deinze, Astene, Sint-Martens-Latem en Deurle, om uiteindelijk bij Gent in de Schelde te stromen. Sint-Martens-Latem is een kunstenaarsdorp dat zelf enkele kleine musea herbergt, huizen waarin kunstenaars hebben gewoond en gewerkt. Ben je toch in de buurt, dan is een bezoek aan deze musea in hun idyllische omgeving zeker de moeite waard.

Bij gelegenheid ben ik binnen geweest in Museum Gevaert Minne: www.sint-martens-latem.be/museum-gevaert-minne, en vond daar nog meer over het leven en werk van George Minne, zoals eerder besproken. Ook zijn hier werken te vinden van Gustave van de Woestyne (De papeter uit 1911), Constant Permeke, Leon en Gust de Smet, Valerius de Saedeleer, en andere kunstenaars uit de eerste en de tweede Latemse groepen.

En vervolgens in Museum Gust de Smet: www.sint-martens-latem.be/museum-gust-de-smet.
Gust de Smet (1877-1943) vestigde zich rond 1905 met zijn broer Leon, Frits van den Berghe en Constant Permeke in Sint-Martens-Latem. De Smet is uitgegroeid tot een icoon van het Vlaams expressionisme, met zijn herkenbare (kubistische) expressionistische stijl, zowel in landschappen als menselijke figuren. De Smet maakte honderden doeken, tekeningen en etsen, ook tijdens zijn ballingschap in Nederland in de Eerste Wereldoorlog. Het kleine museum was zijn woonhuis en atelier, en hier worden zijn diverse werken getoond.

Museum Abby, Begijnhofpark, Kortrijk, België. Website: www.abbykortrijk.be.