De 60ste Biënnale van Venetië, een selectie en de rest

'Foreigners Everywhere has (at least) a dual meaning. First of all, that wherever you go and wherever you are you will always encounter foreigners—they/we are everywhere. Secondly, that no matter where you find yourself, you are always, truly, and deep down inside, a foreigner.' (Adriano Pedrosa)

Biennale arte 2024 werd gecureerd door de Braziliaan Adriano Pedrosa (1965). Deze zestigste editie kent achtentachtig deelnemende landen, die hun inzendingen tonen op de hoofdlocaties Giardini en Arsenale en op diverse locaties verdeeld over de stad.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

'De zestigste internationale kunsttentoonstelling van La Biennale di Venezia, de Biennale Arte 2024, zal een viering zijn van het vreemde, het verre, de buitenstaander, de queer en het inheemse', aldus Adriano Pedrosa.

Venetië was de eerste stad die een dergelijk evenement, nu maar liefst 129 jaar geleden, organiseerde onder de naam 'Prima Espozione Internazionale d'Arte della Città di Venezia'. Halverwege de vorige eeuw werd de Biennale Architettura eraan toegevoegd, die de even jaren invulde en vorig jaar alweer de achttiende editie beleefde. Door de spelbreker Covid is het een en ander verplaatst en is de situatie nu dat de even jaren voor Arte zijn en de oneven jaren voor Architettura. 'Arte' is en blijft vooralsnog mondiaal de grootste tentoonstelling op het gebied van de hedendaagse kunsten en kent nog steeds zijn weerga niet, kunststromingen dienende. En sterker nog, diversiteit is vanaf het begin een basisvoorwaarde geweest (voor normaliteit). Word je als kunstenaar met je werk namens je land uitgezonden naar de Biënnale van Venetië, dan betekent dat een mooie vermelding op je portfolio.

Experiment op dagtoeristen
Half juni kwam ik Venetië binnen als 'stranieri' (buitenlander). De biënnale was toen al twee maanden bezig en de vakanties waren in Europa nog niet begonnen. Het was precies in die periode dat er een experiment van zes weken gaande was om ook 'day trippers' in het weekend toeristenbelasting te laten betalen. Dit experiment om de toeristenstroom in te dammen dan wel het dagbezoek te ontmoedigen, bleek achteraf weinig succesvol. Voorzichtigheidshalve had ik wel een ontheffing (een aantoonbaar meerdaags verblijf in de Dogestad) aangevraagd, omdat die belasting via mijn hotel werd betaald. Kortom, één dag doorbrengen in Venetië is sowieso niet zinvol en zeker niet als het gaat om de Biënnale.

Selectie
Vooraf had ik een selectie gemaakt van de inzendingen, die zijn verdeeld over de twee hoofdlocaties. Deze locaties hebben beslist ieder een dag nodig, al hangt dat uiteraard wel af van je parcours door de tentoonstellingsruimtes heen. 'Selectie' betekent dat ik vooraf (internationale) en ook nieuwsgierig makende recensies had gelezen en voor de rest afging op wat verder op mijn weg kwam. Die 'rest' heeft de meeste tijd in beslag genomen. Een derde dag had ik uitgetrokken voor enkele locaties die door de stad heen te vinden zijn. Vaak even interessant en zonder ticket te bezoeken. Ook zijn er landen die zowel op één van de hoofdlocaties als elders in de stad een expositieruimte hebben. Daarnaast zijn er nog andere exposities die even lang lopen als de Biënnale, zowel in musea als op locaties die anders gesloten zijn voor publiek, niet zelden in stadsgedeeltes die minder toeristisch zijn. Evengoed, die dagelijkse toeristenstroom ontlopen lukt niet en dat hoort nu eenmaal bij deze toch bijzondere stad. Hierna een vijftal bezoeken die mijn speciale aandacht hebben gekregen en niet uit de 'selectie' zijn gekomen, maar uit de 'rest':

Polen – Repeat after me –
Afwezigen op de Giardinilocatie zijn Rusland en Israël. Het Russische paviljoen is uitgeleend aan Bolivia (met welk land Rusland zekere handelsbetrekkingen heeft) en voor het lege paviljoen van Israël zag ik drie gewapende militairen geposteerd, zeer detonerend in het geheel van deze kunstmanifestatie. De aanwezigheid van Rusland 'echoot' wel door in het paviljoen van Polen, waar het kunstenaarscollectief 'Open Group' exposeert. Dit bestaat uit drie Oekraïense kunstenaars in Polen (Yuriy Biley, Pavlo Kovach en Anton Varga) die samen met de Poolse curator Marta Czyz (1982) een film hebben gemaakt over inwoners van Oekraïne, die voor de camera geluiden nabootsen die de Russische inslagen veroorzaken, zoals raketten, machinegeweren en ander oorlogsgeweld. De bezoeker wordt gevraagd in een soort karaokestijl de geluiden na te doen. Het is bizar en tragikomisch tegelijk. Bekijk het filmpje. De inzending van Oekraïne zelf is te vinden in het Arsenale complex.

Nigeria, – Machine Boys –
Karimah Ashadu (1985) heeft tussen 2014 en 2016 in De Ateliers Amsterdam gewerkt. Mijn aandacht werd getrokken door haar bronzen sculptuur/reliëf van enkele motorbandenprofielen, aan het begin van de Nigeriaanse inzending in het Arsenale. Wat zou dit zijn … Een motorrijders-'club' waar een criminele waas omheen hangt en die inmiddels is verbannen uit de hoofdstad Lagos, wegens onder meer roekeloos rijgedrag. De 'Okadarijders' zijn taxirijders die hun klanten snel en makkelijk manoeuvrerend door het onmogelijke verkeer van Lagos loodsen. Er draait een oorverdovende documentairefilm, getiteld: 'Machine Boys', samengesteld door Karimah Ashadu, met speciale filmbeelden van verschillende Okadarijders die zich (nu illegaal) bezighouden met het motortaxi rijden en over hun beweegredenen vertellen. Ze doen het soms omdat er werkloosheid heerst, maar ook omdat er nog steeds belangstelling bestaat voor deze taxivorm. Vergelijkbaar met Hells Angels dacht ik, ofschoon die zich niet bezighielden met motortaxi rijden, maar waar eveneens een duister imago aan kleefde. Bekijk het filmpje.

Zuid Korea – Lazarus
Zuid Korea heeft twee inzendingen, een grote in het eigen paviljoen in het Giardinipark en een kleine in het park van het Arsenale. De inzending in het Arsenale is van Kang Seung Lee (1978); Lee woont nu in Los Angeles, waar hij in 2015 zijn MFA behaalde aan het California Institute of the Arts. Hij onderzoekt de grenzen van visuele representatie en tegelijkertijd de archieven van queer kunstenaars die tijdens de AIDS pandemie zijn overleden en in de vergetelheid zijn geraakt. "The power of legacy led me to think about what kind of a future we could build standing on the shoulders of those who came before, many of whom are still unseen, such that their erasure and invisibility isn’t just a failure anymore, but a potentiality for new conversations." De video van de performance Lazarus 2023 heb ik uitgekeken (7:52) en vond ik zeer de moeite waard. Bekijk een webpage met meer info.

William Kentridge – Self-portrait as a coffeepot –
Ook zeker een bezoek waard is het in de buurt van Giardini en het Arsenale gevestigde Arsenale Institute for Politics of Representation, waar William Kentridge (1955) een expositie presenteert, getiteld: 'Self-Portrait as a coffee-pot, how to compose a choreography of fragments in nine episodes'. Hierbij een fragment: www.arsenale.com.

Egypte – Drama 1882
Werk van Wael Shawky (1971) werd ingezonden door Egypte. Het is een filmbewerking van 'Drama 1882', die een middenvorm lijkt tussen musical en opera en die door de kunstenaar zelf werd gechoreografeerd en geregisseerd. Verder staan er een aantal van zijn sculpturen/objecten. Om de film, die gaat over de Egyptische Urabi-revolutie (1879–1882) tegen de Britse imperiale heerschappij, af te kijken is tijd nodig, zo'n driekwart uur met daarin acht hoofdstukken. Het 'libretto', de zang, de kostuums en het decor zijn die tijd werkelijk waard, het is een indrukwekkend geheel dat lang blijft nagalmen.

Bijna alle paviljoens en inzendingen op de hoofdlocaties heb ik bezocht, waaronder uiteraard ook Olanda en Belgio.

Biennale Arte 2024: Stranieri Ovunque - Foreigners Everywhere, Venetië, was te zien van 20 april t/m 24 november 2024. Website: www.labiennale.org/2024.