De wonderlijke werken van Paul Delvaux

In museum La Boverie in Luik (België) wordt Paul Delvaux geëerd met een bijzonder retrospectief. Er hangen meer dan honderdvijftig kunstwerken in een thematische, dialogische en multimediale samenstelling, van zijn eerste tot zijn laatste werk.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

'Het wonderlijke is altijd mooi; alleen het wonderlijke is mooi'
(André Breton in het 'Manifeste du surréalisme', 1924)

Nymphen
Denk ik aan de werken van Paul Delvaux (1897-1994), dan zijn dat vooral beelden van tengere blanke, poedelnaakte, nymph-achtige vrouwen. Het was zijn favoriete onderwerp dat in zijn oeuvre een centrale plaats inneemt. Melancholisch, romantisch, verleidelijk of schaamteloos uitgebeeld tegen dromerige, mysterieuze of wonderlijke achtergronden. In museum La Boverie zijn niet alleen deze naakten te zien, er is meer, veel meer. Er hangen zowel bekende als onbekende werken, variërend van desolate treinstations, (actieve) skeletten tot taferelen uit de klassieke oudheid. En, niet in de laatste plaats, een aparte wand met zijn tekeningen.

Stichting Paul Delvaux
Alles is samengebracht in een bijzondere scenografie, gerealiseerd door Tempora in samenwerking met de Stichting Paul Delvaux, La Boverie en Demeter Vzw. Michel Draguet, kunsthistoricus, vormt samen met Camille Brasseur, kunsthistorica en wetenschappelijk directeur van de Stichting Paul Delvaux, en Benoit Remiche, algemeen directeur van Tempora, het curatorenteam.

Draguet verwoordde het als volgt bij de opening: '(...) Het is aan de Stichting om een nieuw licht te werpen op het historische belang van deze kunstenaar, die we niet mogen beperken tot het surrealisme. Terwijl het Centre Georges Pompidou momenteel een grote overzichtstentoonstelling van de surrealistische beweging presenteert, staat Delvaux, die aanwezig is met een van zijn meesterwerken, ook open voor nieuwe interpretaties. In zekere zin kunnen we zeggen dat de generatie van getuigen nu moet worden opgevolgd door de generatie van historici en interpretators. Of we het nu hebben over de picturale techniek van de kunstenaar, zijn opvatting over tekenen of zijn relatie met de literatuur en geschiedenis van zijn tijd, Delvaux biedt meerdere facetten die hem verankeren in de diepten van zijn tijd (...)'

Luik
De locatie Museum La Boverie is gekozen vanwege het feit dat Delvaux in de provincie Luik is geboren, in Antheit bij Hoei. De diverse thema's en de dialogen met andere kunstenaars uit Delvaux' tijd vormen een interessante wisselwerking in het parcours, dat verder achronologisch verloopt. De bijzondere dialogen in de tentoonstelling worden aangegaan met werken en/of foto's van René Magritte, James Ensor, Constant Permeke, Gustave De Smet, Félicien Rops, Constant Montald, Pablo Picasso, Giorgio De Chirico en Amedeo Modigliani. Deze goed geselecteerde werken geven aan hoe het universum van Delvaux tot stand is gekomen, door invloeden, ontleningen aan of toevalligheden van deze voorgangers of tijdgenoten.

Warhol
Het eerste schilderij in de tentoonstelling is één van zijn eerste creaties, een klein olieverfwerkje op paneel, gemaakt in 1920. Hierin is Delvaux duidelijk geïnspireerd door Modigliani (1884-1920). Een wat wazig portret van een jonge vrouw voor een venster, dat al een poging lijkt om de vrouw de al eerder genoemde centrale plaats in zijn oeuvre te geven. Maar even verderop bijvoorbeeld, hangt weer een blikvanger, een soort vierluik van zeefdrukken gemaakt door Andy Warhol (1928-1987). Dit is afgeleid van een foto uit 1981 ter gelegenheid van Warhols bezoek aan Brussel, waarbij de kunstenaars elkaar hebben ontmoet en samen werden gefotografeerd. Naar verluidt is dit het enige portret dat Warhol maakte van een Belgische kunstenaar.

Van Jules Verne tot de treinen en trams
Zijn kindertijd is een sleutel tot het oeuvre van Delvaux. De avonturen van Jules Verne fascineerden hem en hij verdiepte zich zowel in de inhoud van de boeken als in de illustraties daarin van de kunstenaar en illustrator Édouard Riou (1833-1900), van wie hij de plaatjes exact overzette in zijn eigen werk. Ook op jonge leeftijd werd Delvaux geïnspireerd door de trams die hij vanaf het balkon van zijn ouderlijk huis voorbij zag rijden. De voertuigen werden onderdeel van talrijke composities, evenals treinen en stations met of zonder prominent aanwezige naakte of geklede mensen.

Tekeningen
In het oeuvre van Delvaux zijn tekeningen bijzonder belangrijk omdat hij in de eerste plaats een tekenaar was. Hij maakte een onderscheid tussen voorbereidende tekeningen voor een schilderij, als een soort studie, en spontane, op zichzelf staande tekeningen. De tekeningen zijn talrijk, variërend van eenvoudige schetsen tot aquarellen en tekeningen in Oost-Indische inkt. Sommige vluchtig uitgevoerd, andere zo verfijnd dat ze een schilderij zouden kunnen zijn.

Rumeurs
Een van de hoogtepunten in het parcours is de reconstructie van het atelier van Delvaux. Paul Anrieu (1930-2018), een vriend van Delvaux, kwam in 1980 op het idee de kunstenaar te volgen, terwijl hij in zijn atelier aan het werk was. In 1981 realiseerde Anrieu de film 'Naissance d'un Tableau-Rumeurs'. Dit schilderij van Delvaux komt hierin als het ware voor een tweede keer tot stand, waarbij de opbouw zich ontwikkelt naargelang de kunstenaar van gedachten verandert, waaruit weer blijkt hoe rijk en veranderlijk zijn verbeelding was.

Symbolist, neo-impressionist, post-expressionist, magisch realist of surrealist
Sinds zijn laatste oeuvre-tentoonstelling in KMSK Brussel in 1997 is dit het eerste retrospectief van de meester, uiteraard ook in het kader van 100 jaar (Belgisch) surrealisme. Al wordt hem, zoals gezegd door de curator, tekort gedaan door zijn kunst alleen tot die stroming te rekenen. Delvaux had niet het groepsgevoel van de Belgische surrealisten, maar door zijn krachtige en eigenzinnige stijl kreeg hij wel een zekere erkenning bij zowel zijn Belgische als Franse collega's binnen die stroming.

Poëtisch
De dichter Paul Éluard (1895-1952) was gefascineerd door het werk van Delvaux en droeg in 1939 een gedicht aan de kunstenaar op, getiteld: 'Exil'. Op verzoek van de cineast Henri Storck (1907-1999) leest Éluard het gedicht voor in Storcks film 'Le monde de Paul Delvaux': youtube.com/LeMonde.

Aan het eind van het parcours wordt in een tijdlijn de levensloop en de artistieke ontwikkeling van Delvaux weergegeven. Eigenlijk een niet te missen tentoonstelling, die ook nieuwsgierig maakt naar de stichting Paul Delvaux Museum in St.Idesbald, dat nog bij leven van de kunstenaar is opgericht. Bij de tentoonstelling is een catalogus verschenen met gelijknamige titel, ISBN 9782930986180.

Paul Delvaux en zijn universum, nog t/m 16 maart 2025, La Boverie – Luik, Parc de la Boverie 3, Luik, België. Website: nl.laboverie.com. Ook interessant: www.delvauxmuseum.be.