Festina Lente in het Erasmushuis

Het kunstenaarsduo FAste presenteert in de zalen van het Erasmushuis in Brussel keramische werken. Een nog niet eerder getoonde interpretatie van de Adagia van Erasmus.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

De expositie 'Haast je langzaam' is een verwijzing naar de 4151 spreekwoorden (Adagia) van de Nederlandse denker Erasmus (1466 – 1536). De twintig keramische objecten zijn grotendeels voor deze expositie gecreëerd. Het parcours loopt over twee verdiepingen van het 15e eeuwse Erasmushuis, waar de objecten subtiel zijn geplaatst op oude meubels, soms tussen aloude voorwerpen, bij oude schilderijen, of zeer oude uitgaven in vitrines. Sinds 2018 werken Caroline Andrin en Étienne Fleury samen onder de naam 'FAste' (Fleury Andrin Studio). Hiervoor lieten ze zich inspireren door de Fasti (kalendergedichten) van Ovidius.

Renaissance
Het Erasmushuis staat al sinds de 15e eeuw in Anderlecht - nu een deel van Brussel - maar in de tijd dat Erasmus hier verbleef, was het een dorp. Weliswaar een welvarend dorp, dat heeft bijgedragen aan het ontstaan van Brussel. Het Erasmushuis is een van de oudste woonhuizen van Brussel, gebouwd in een door de renaissance geïnspireerde gotische stijl. Sinds 1932 is het huis een museum. Het interieur is een reconstructie die suggeert hoe een residentie eruitzag in de renaissancetijd. Door de antieke meubels, andere huisraad en oude boeken ruikt het huis ook middeleeuws (voor zover dat is in te schatten).

Anderlecht is nu een kleurrijke multicultigemeente binnen het Brussels hoofdstedelijk gewest. Zodra je de poort van het complex (Erasmushuis en Begijnhof) onderdoor gaat, kom je echter in een andere wereld terecht. Het museum herbergt een collectie oude schilderijen, waaronder van Hans Holbein, Jeroen Bosch en Quinten Metsys. Verder is er een bibliotheek met de alleroudste edities van werken van Erasmus (zoals Lof der Zotheid) en andere humanisten, alsmede een documentatiecentrum.
Het museum besteedt met regelmaat aandacht aan hedendaagse kunst.

Desiderius Erasmus Roterodamus
Erasmus verbleef in dit huis van mei tot oktober in 1521. Het is dus niet geheel toeval dat de expositie ook deze maanden beslaat. Het huis stamt uit 1468 en werd vanaf 1515 bewoond door Pieter Wijchman(s), een belangrijke kanunnik, die op persoonlijk initiatief de toen al wereldberoemde humanist, filosoof, theoloog en pacifist had uitgenodigd. Erasmus was toen ongeveer 54 jaar.
“Ik schreef dit van mijn buitenverblijf te Anderlecht, aangezien ik, daartoe aangespoord door jouw voorbeeld, ook zelf begonnen ben enige tijd buiten de stad door te brengen (…) Het verblijf buiten de stad bekomt zo goed, dat ik dat voortaan ieder jaar ga doen.”
Erasmus, in een brief aan Guillaume Budé, Anderlecht, september 1521 (Epistola 1233). Het verblijf viel samen met het bezoek van Karel V aan Brussel, wiens raadsheer Erasmus was. Het was tevens Erasmus' laatste verblijf in (destijds) de Nederlanden.

Léda et le Cygne
Terug naar de expositie van FAste. Bij binnenkomst in de eerste ruimte is een schilderij te zien van Felix Cogen (1838-1907). Het toont Erasmus als zeventiger in de drukkerij van Johann Froben in Bazel, Zwitserland, de stad waar hij de laatste jaren van zijn leven doorbracht. In deze ruimte zijn twee werken van FAste te zien, 'De ontvoering van Europa' en 'Léda et le Cygne', thema's die door vele kunstenaars en in allerlei kunstvormen zijn verbeeld. FAste gebruikt voor bijna alle objecten die in deze expositie worden gepresenteerd, chamotteklei en gietklei.
Door naar de ruimte waar een indrukwekkende keramische klok (zonder klepel) met scheepstouw aan het plafond is gehangen, onder de titel: 'La Grande Prostituée', de trossen losjes op het parket. Ook in deze ruimte staat het werk 'La Bete de l'Apocalypse'. Een stukje Bijbelkennis … Op de gang bekijk ik 'Le Cycle de Minos', vijf objecten die niet direct verwijzen naar de adagia, maar daar wel een connectie mee hebben. Het is jammer dat ik mijn schoolfrans niet heb verrijkt of tenminste wat heb bijgehouden, want de Franstalige tentoonstellingsgids geeft een uitgebreide toelichting bij alle twintig objecten. De museumbijschriften zijn wel in het Nederlands en die geven voldoende toelichting.

Herculeswerk
Een van mijn favorieten is het 'Les travaux d'Hercule' (Adagium 2001). Het werk deed mij sterk denken aan de installatie met miljoenen keramieke zonnebloempitten van de kunstenaar Ai WeiWei. Het werk van FAste bestaat uit een vaas met daaromheen 4151 keramische leeuwenkopjes (wie telt ze na), die weer verwijzen naar de adagia van Erasmus. Een Herculeswerk, een titanenwerk. Die leeuwenkopjes maken, lijkt mij eerlijk gezegd 'monnikenwerk', het één voor één handmatig (vermoedelijk met de duim) de klei uitdrukken in een soort malletje. Ze zijn ongeglazuurd gebakken. Bij Ai WeiWei was het toegestaan door de pitjes te lopen of erin te woelen. Dat is niet mogelijk bij dit Herculeswerk, het is in een vitrine geïnstalleerd.

Haastige spoed is zelden goed
De titel van de expositie, 'Haast je langzaam', verwijst naar Erasmus' adagium nr. 1001; 'Festina Lente'. Erasmus raadt ons aan om altijd het geschikte moment af te wachten en tegelijk onze daden in toom te houden met waakzaamheid en geduld. Het werk hierbij is een anker, verstrengeld met een dolfijn in groen en oker. Nog een volkswijsheid, die volgens Erasmus van toepassing is op heersers die het slechte voorbeeld tonen en hun onderdanen daardoor aansteken:
'Vis begint te stinken bij de kop' (Adagium 3197). Het werk hierbij is een groen geëmailleerde vis op een voetstuk van golven, getiteld: 'Piscis primum a capite foetet'. Het Latijn is de taal die Erasmus graag gebruikte. Over Erasmus is al veel geschreven. Het komt maar zelden voor dat de uitspraken en ideeën van een persoon, zoveel eeuwen na diens leven en werk, tot op de dag van vandaag beklijven en tot voorbeeld kunnen zijn.

In het documentatiecentrum is veel te vinden en in de kleine museumwinkel zijn diverse uitgaven te koop. Een catalogus (alleen Franstalig) beschrijft de twintig objecten van FAste uitvoerig, met de achterliggende betekenissen en is te bestellen via het museum (ISBN 9782930414553).

FAste, Caroline Andrin en Étienne Fleury, 'Haast je langzaam', Erasmushuis, Formanoirstraat 31, Brussel, t/m 29 oktober 2023. Het Begijnhof bevindt zich aan de Kapelaanstraat 8, Brussel. Verdere informatie: www.erasmushouse.museum.