Schoonheid uit vernietiging

Breken, verbrijzelen, stukslaan, versplinteren. Soms is vernietiging nodig om iets opnieuw op te kunnen bouwen. De glaskunstenaars Josepha Gasch-Muche en Simon Berger experimenteren met een nieuwe vorm van ambachtelijkheid in de glaskunst.

Door Han de Kluijver

Josepha Gasch-Muche (1944, Saarland, Duitsland) werkt sinds eind jaren negentig met dun glas, dat in de industrie wordt gebruikt voor de productie van technische apparaten, bijvoorbeeld displays voor mobiele telefoons. Ze werkt vaak met displayglas van 150 micrometer van Schott-Spezialglas. Ze breekt dit transparante flinterdunne glas in vele scherven, om vervolgens de gelaagde scherven op diverse ondergronden te bevestigen. De richting en de dichtheid van de lagen bepalen de structuur en vorm van het object. Meestal creëert Gasch-Muche geometrische vormen: cirkels, driehoeken of vierkanten. Op het eerste gezicht lijkt zo'n oppervlak homogeen en statisch door de gelijkheid en gelijkwaardigheid van de afzonderlijke delen. Maar wanneer het daglicht op de glasscherven valt, komen de oppervlakken op indrukwekkende wijze tot leven. Elke kleine beweging van de kijker rond de objecten veroorzaakt nieuwe dynamische lichtreflecties. Het verschijnsel van lichtbreking in het glas wordt versterkt door de vele boven elkaar liggende lagen.

Haar stijl doet denken aan de vertegenwoordigers van de Zero-beweging uit de jaren vijftig en zestig, die ook de mogelijkheden van kunstwerken met materiaal en licht verkenden. Maar het flinterdunne, gelaagde glas van Gasch-Muche reflecteert elk invallend licht veel sterker dan de metalen of natuurstenen kunstwerken waaraan Zero de voorkeur gaf. Hoewel glas een zwaar materiaal is, stralen haar objecten een grote lichtheid uit, die soms doet denken aan kosmische lichtwolken of sterrenhopen in de ruimte. Haar filigraandeeltjes werken als ijspegels of franjes die de lichtbreking nog meer versterken. Met deze techniek bereikt zij in haar werk een hoge graad van perfectie.

Verbrijzelende schoonheid
Ook Simon Berger (1976, Herzogenbuchsee, Zwitserland) gebruikt voor zijn glasobjecten een techniek van verbrijzelen, breken en slaan. Hij laat zien dat glas een ideale drager is voor transparantie, breekbaarheid en licht. De werken, die schommelen tussen sculpturen en installaties, tonen Bergers diepe beheersing van het materiaal. Met een hamer versplintert hij glas in verschillende patronen: in langere stroken, in een netwerk van ruitjes, of stralend vanuit het trefpunt. Het is fascinerend om te zien hoe Berger een hamer hanteert, zoals andere kunstenaars een penseel of pen. In de kracht van zijn handelingen schuilt tegelijkertijd een tederheid. Het breekbare materiaal ondergaat onder Bergers handen een metamorfose naar een tweede leven, dat nog fascinerender is dan het eerste. Door vernietiging ontstaat nieuwe schoonheid. Simon Berger is opgeleid als timmerman en begon als graffitikunstenaar, voordat hij zich tot andere media wendde. Als liefhebber van mechanica besteedde hij ook veel tijd aan het bewerken van autokarkassen. Toen hij nadacht over wat hij met de voorruit van een auto kon doen, begaf hij zich voor het eerst op het pad van de glaskunst.

Zijn werk was vorig jaar (2022) onderdeel van de Glasstress-tentoonstelling van Berengo studio op Murano, in Venetië. Nu is het opnieuw op Murano te zien, in de tentoonstelling 'Shattering Beauty', in het Museo del Vetro (tot 7 mei 2023). In deze tentoonstelling gaat hij nog verder met het verkennen van het materiaal glas. Hij creëert nu diepte-effecten, door de randen van achtereenvolgende gelaagde glasplaten af te breken, waardoor meer portretten achter elkaar verschijnen. Zo weet hij bij een tweedimensionaal portret in diverse lagen van een leeuw (een symbool van Venetië) om te toveren tot een driedimensionale installatie van glazen kubussen. In een ander werk brengt Berger, door het glas turquoise te kleuren, de kleur van de lagunes rond het eiland de tentoonstellingsruimte binnen. Het gebruik van spiegels maakt niet alleen zelfreflectie mogelijk, maar verwijst ook weer naar de geschiedenis van de stad, aangezien Murano-spiegels in de 18e eeuw als populaire luxeobjecten naar andere Europese landen werden geëxporteerd.

Het gebruik van glas als beelddrager is in Europa al eeuwenlang in verschillende vormen bekend. Of het nu voorwerpen zijn, die worden beschilderd met ornamenten, glas-in-loodramen of schilderingen op glas. Bij deze objecten wordt kleur altijd gebruikt om een verhaal of versiering aan het glas toe te voegen. Dit verschilt drastisch met Bergers techniek van de figuratieve, en vooral tweedimensionale, representatieve kunst. In feite wordt in de werken van Simon Berger, datgene wat wordt voorgesteld uit het doorzichtige materiaal gewerkt, uit de transparantie.

Kwaliteit en eigenzinnigheid
De werken van Josepha Gasch-Muche en Simon Berger laten ons nadenken over vernieuwing in de glaskunst. Wat kan glaskunst in deze tijd toevoegen en betekenen? Wellicht is het credo van beide kunstenaars: als je met een materiaal wilt werken, vernietig het dan zodat je het diepste ervan kunt leren kennen en breng het dan weer bij elkaar. Door op deze wijze te experimenteren met glas ontstaan er nieuwe technieken, die de eenentwintigste eeuw weer een gouden tijd kunnen maken voor het ambacht in glas.

Han de Kluijver is architect bna bni bnsp.