Biennale
van Venetië 2022: Van de schoonheid en de afkeer
In
1895 werd de eerste Biënnale van Venetië gehouden, onder
de naam 'Prima Espozione Internazionale d'Arte della Città
di Venezia'. Destijds werd nog gedacht dat het een eenmalig event
zou zijn, maar dit jaar was er alweer de 59ste editie. Het is
wereldwijd de oudste tentoonstelling op het gebied van de hedendaagse
kunsten.
Door
Joke M. Nieuwenhuis Schrama
De
Biënnale Arte is doorgaans in de oneven jaren gehouden en
de Biënnale Architettura, ontstaan rond 1950, in de even
jaren. De 17e Architettura was in 2021, in plaats van Arte, als
gevolg van de coronapandemie. Waren er in 2021 nog volop Covidbeperkingen,
dit jaar kon dan de Arte Biennale na drie jaar weer 'normaal'
plaatsvinden. Op het moment dat ik Italië binnenkwam, in
Rome, was net de mondkapjesplicht opgeheven in het openbaar vervoer
en in openbare gebouwen. Een verademing, ofschoon ze nog wel veelvuldig
worden gebruikt door jong en oud.
Deze
59ste editie is samengesteld door de Italiaanse curator Cecilia
Alemani (1977). Zij heeft de titel 'The Milk of Dreams' ontleend
aan het gelijknamige kinder(poëzie) boek van Leonora Carrington
(1917-2011). Om te weten waar Alemani de inspiratie vandaan heeft
gehaald, heb ik het boekje (Engels) gelezen. Ik was er snel doorheen,
het is een verzameling surrealistische poëzie of proza voor
kinderen, grappig en bizar tegelijk. Zowel de tekst als de tekeningen
zijn van Carrington, gemaakt voor haar eigen kinderen, in de jaren
60. Dat de getoonde kunst en kunstuitingen in deze editie van
de Biënnale ook bizar, grappig of surrealistisch zouden kunnen
zijn, daar was ik dan op voorbereid. Een fragment uit het persstatement
van Alemani: "(…) The exhibition 'The Milk of
Dreams' takes Leonora Carrington's otherworldly creatures,
along with other figures of transformation, as companions on an
imaginary journey through the metamorphoses of bodies and definitions
of the human (…)"
213 kunstenaars uit 58 landen toonden hun werken. Werken die Alemani
tot haar spijt niet allemaal vooraf heeft kunnen beoordelen. Nederland
(Mondriaanfonds) zond dit jaar de video-installatie van melanie
bonajo in, haar naam geheel in undercast geschreven, herman de
vries navolgend, maar in de informatie van de Biennale wordt dit
niet gebezigd. De presentatie van bonajo's werk zag ik in Eye
Amsterdam afgelopen voorjaar, getiteld 'When the body says yes'.
Scènes van onder meer naakte lichamen dicht tegen elkaar
liggend, rug tegen buik, alsof ze aaneengeregen zijn. Verzin het
maar... kunst kent geen begrenzingen lijkt het en dit videowerk
schijnt in het thema te passen. De externe locatie waarin het
wordt getoond, is een in onbruik geraakte kerk in Cannaregio.
Een van mijn Italiaanse vrienden meende dat er ook volley- of
basketbalwedstrijden in worden gehouden, een multifunctioneel
godshuis... Dus niet in het Nederlandse Rietveldpaviljoen in Giardini,
want die ruimte is voor deze Biënnale gegund aan Estland.
In het park mogen namelijk geen paviljoens meer worden bijgebouwd.
Lagune
Deze keer arriveer ik met de trein vanuit Assisi in de Lagune,
een rit van om en nabij vijf uur, inclusief een overstap in Florence.
Ik heb twee dagen ingepland voor een bezoek aan de hoofdlocaties
Arsenale en Giardini. Ook kon ik na drie jaar mijn vrienden weer
ontmoeten. Verder bezocht ik externe Biënnale-exposities,
musea en andere tentoonstellingen, er is zoveel aanbod. Als ik
op het station Santa Lucia aankom, is het al stikdonker maar beslist
niet uitgestorven. Integendeel, wat voor seizoen het ook is, de
stroom bezoekers blijft gelijk. Ik ga met de stroom mee over de
glazen brug van Calatrava en vanaf het drukke Piazzale Roma probeer
ik de weg naar het hotel te vinden. Google Maps paraat, maar ik
voel mij desondanks een blinde vink in het donker. De huizen langs
de straten en de grachten hebben meestal wel nummers boven de
deuren, maar die gelden voor het hele stadsdeel. Venetië
heeft zes 'sestieres', Santa Croce, San Polo, San Marco, Dorsuduro,
Castello en Cannaregio. Sta je bijvoorbeeld voor nummer 1145 in
Santa Croce en je moet op 265 zijn, dan is het verder zelf uitzoeken
welke kant je op moet in de wirwar van grachten, straatjes en
pleintjes. Dat een postbode dat weet... Afijn, niemand doet dit
overigens, ook regelmatige bezoekers niet. Het werkt eerder zo:
'Tegenover het museum' of 'Links van café
Gino's' en 'Rechts naast de kerk'. Het lukt
me, nadat ik eerst de receptioniste in een chic hotel raadpleegde.
Met vriendelijkheid geeft zij mij een plattegrond, waarop ze de
route naar mijn hotel tekent. Grazie mille.
Knutten
Mijn hotel is dit keer een voormalig 16e eeuws klooster, waaruit
de kloosterlingen al lang geleden zijn vertrokken. Vergane glorie
hier en daar, kan charmant of authentiek zijn, tenslotte was een
klooster ook geen hotel. Er zijn meerdere 'Monastery Stays' in
Venetië, waarvan enkele nog wel door kloosterlingen worden
gerund. De accommodaties daarvan zijn verschillend, niet luxueus,
maar schoon en redelijk naar de eisen der tijd ingericht. Ook
hier zijn de prijzen van overnachtingen gestegen na de lockdowns.
De zeer hoge ramen in mijn kamer hebben voorzetramen van groenig
matglas die bovenin hier en daar zijn gebroken, kom maar binnen
knutjes … want horren zijn er niet. De lange vitrages bieden
geen bescherming als je toch de ramen open wil hebben. Knutten
zijn er het hele jaar door in de Dogestad en uiteraard avonds
en 's nachts actief. De meeste hotels, B&B's of andere onderkomens
hebben wel horren voor de ramen, de klant/gast is koning.
Arsenale
Een halte voor de waterbus bevindt zich toevallig op enkele stappen
van het hotel, en ook nog de juiste lijn. Echter, mijn eerste
dag begint goed, de 'capitani' van de vaporetti (waterbussen)
staken. Dat wordt te voet, de kortste route dwars door de stad
naar Arsenale. Ik doorkruis Santa Croce, San Polo en San Marco
tot aan Arsenale, het Marineterrein dat in Castello ligt, een
krap uur lopen vanaf het hotel. Ongewild raak ik in de toeristenstroom
die naar de Rialtobrug en het San Marcoplein loopt. Een omweg
zoeken is geen optie voor mij, dat kost meer tijd met het risico
dat je fout loopt. Aangezien de Arsenale-locatie zelf behoorlijk
uitgestrekt is, spaar ik mijn energie. Als ik eindelijk op de
Riva degli Schiavioni (boulevard) aankom, wacht mij een verrassing,
het tall ship Americo Vespucci ligt er een stukje verderop aangemeerd,
een compleet plaatje in de historische stad.
Multisensorieel
De ruimtes van Arsenale zijn immens groot en hoog, ik bekijk en
beleef er diverse inzendingen. Het is geen museumbezoek van pakweg
anderhalf of twee uur, je kunt je hier volledig onderdompelen
in kunst(uitingen). Er blijven mij meerdere werken bij, zoals
de video op drie kanalen 'The Severed Tail' van Marianna Simnett
(1986). Dit werk komt aardig in de richting van Carrington's boek.
Ik zit de twintig minuten, op een stuk pluche'staart'
dat als zitplaats dient, niet uit. Bizar en fetish door elkaar,
bovendien angstig en gewelddadig, daar moet je van houden. Het
werk van Britta Marakatt-Labba (1951) is verre van bizar, zij
vertelt het verhaal van de Sami-cultuur (Lapland) uit het verleden
en heden, maar dan in het prachtige borduursel, 'Milky Way' en
'Ín the footsteps of the stars'. Sprookjesachtig. Eerder
werk van deze kunstenares zag ik bij toeval op de voorlaatste
Documenta.
Ik 'ruik' een inzending, die van Oezbekistan, een van de landen
die voor het eerst meedoen aan de Biënnale. Wat ik ruik zijn
grote hoeveelheden zeelavendel of moerasrozemarijn die er gedroogd
in grote bundels hangen. De geur die het afgeeft is penetrant
en ondefinieerbaar. 'Plant Stillness', met onder meer performance
art van Antonio Irre (1980). Een zogenaamde 'multisensoriële'
ervaring; nooit eerder waargenomen geuren, video's, stilte, dans,
geïmproviseerde poëzie, verder verklaringen van de Oezbeekse
multi- wetenschapper Muhammed ibn Musa al Khwarizmï (vermoedelijk
780-840); 'Dixit Algorizmi, the garden of knowledge'. De setting
zelf ziet er zowel architectonisch als raadselachtig uit.
NFT's
en de kunst
Weer buiten besluit ik nog een oversteek te maken met een kleine
vaporetto naar de locatie Arsenale Nord en bekijk ik een externe
expositie op het terrein Tesa 105. Er is een expositie van de
Chinese kunstenares CryptoZR, aka Liu Jiaying. Niemand kan mijn
verbazing schetsen, ik ben er op dat moment de enige bezoeker...
The new world starts here: https://topbidder.oss-cn-hangzhou.aliyuncs.com/.mp4
Giardini
De capitani hadden intussen hun werk hervat en ik neem lijn 5.1
richting Giardini. Meer mensen hadden dat plan bemerk ik, want
de waterbus is dusdanig vol dat ik me nergens aan vast hoef te
houden. Ongemakkelijk is het wel, maar ik had geen zin om weer
te marcheren. Het Rietveldpaviljoen is net voor de centrale hal
gelegen, en de locatie is voor deze editie door het Mondriaanfonds
aan Estland gegund. Ik ga er even naar binnen en tref er niettemin
een connectie met het koloniale verleden van Nederland aan: 'Orchidelirium'
is de titel, gecureerd door Corina Apostol. Er hangt onder meer
het botanische teken- en schilderwerk van de in de vergetelheid
geraakte, oorspronkelijk Estse kunstenares Emilie Rosalie Saal
(1871-1954). Haar man Andres Saal werkte een aantal jaren voor
de overheid in Nederlands-Indië en zij woonden toen in Batavia.
Het paviljoen van onze zuiderburen ernaast, heeft filmwerk van
Francis Al?s ingezonden: 'The nature of the game'. Een heel mooi
gemaakte serie (documentaire)films, over verschillende soorten
kinderspelen in diverse landen. Het paviljoen van Rusland is gesloten.
Geen enkel land heeft het durven kraken … Voor twee paviljoens
staat een wachtrij, in verband met een performance. Ik sluit er
niet aan. Het Deense paviljoen geeft een waarschuwing af bij de
ingang, voor schokkende beelden. Het zijn de creaties van Uffe
Isolotto (1976). Ook hier zeker weer een connectie met de fantasiewereld
van Carrington. De Centrale Hal toont veel en divers werk. Ook
het originele werk van Carrington is hier te zien, naast het werk
van Paula Rego (1935-2022). De tekeningen van Birgit Jürgenssen
(1949-2003) krijgen een eervolle vermelding van mij.
Verzadigd
Giardini laat ik achter me en eerlijk gezegd, het verzadigingspunt
was wel bereikt wat betreft het kunst kijken. Ik loop richting
San Marco waar ik ergens een tranchetto kan nemen die me de Canal
Grande overzet, ter hoogte van Punta della Dogana, dat scheelt
(om)lopen naar de bruggen. Een tranchetto is een gondel met twee
gondeliers die twaalf mensen tegelijk kan overzetten (voor twee
euro, was vorige keer één). Het zijn meestal een
stel rouwdouwers, maar ook bedreven in het manoeuvreren tussen
de vaartuigen door op het drukke kanaal. Een korte vaart, hou
met je handen de rand vast, maar haal ze binnenboord zodra de
kade nadert, anders schampen je vingers tussen de gondel en die
lange karakteristieke meerpalen. Ik ben dan in stadsdeel Dorsuduro
en ga nog even kijken naar de grote expositie 'Times Reimagined'.
Die bevindt zich op een externe locatie in een normaal niet toegankelijk
oud Palazzo, een samenwerking van de Zuid-Koreaanse kunstenaar
Chun Kwang Young (1944) en de Italiaanse architect Stefano Boeri
(1956).
Mijn
algemene indruk van deze 59ste Biënnale is wisselend, van
interessant tot indrukwekkend en van inhoudsloos tot afstotelijk.
Kunst hoofdzakelijk gemaakt door vrouwen, positief. Veel film
en video, hier en daar performance kunst. Kortom veel gezien en
ook veel niet gezien ...
The
Milk of Dreams, 59ste Biënnale van Venetië was te zien
van 23 april t/m 27 november 2022. Meer informatie: www.labiennale.org/en/art/2022.
