Another history of art
Onconventioneel boek over 2500 jaar Europese kunstgeschiedenis

Koenraad Jonckheere heeft met 'Another History of Art – 2.500 jaar Europese kunstgeschiedenis' enig werk verzet, niet alleen gezien de omvang (tevens gewicht) van het boekwerk.

Door Joke M. Nieuwenhuis Schrama

Alleen al het woord vooraf: 'Van zwart vierkant tot caleidoscoop' neemt elf pagina's in beslag. Vervolgens vijf hoofdstukken, 1. 'Het product kunst'; 2. 'Het idee kunst'; 3. 'Kunst(en) wetenschap'; 4. 'Kunst, macht en geloof'; 5. 'Vorm en inhoud'. De epiloog heeft als titel: 'Kunst als interactie'. Dat die hoofdstukken niet chronologisch zijn samengesteld, leest eigenlijk heel verfrissend. Het is uiteraard het verhaal van de beeldende kunsten in West Europa vanaf de oudheid tot het modernisme, maar steeds weer vanuit een andere invalshoek, zodat je eigenlijk met ieder hoofdstuk zou kunnen beginnen, desgewenst met de epiloog.

Matrix
Ik heb een willekeurige keuze gemaakt – niet helemaal lukraak – uit dit lijvige boek, waarbij ik snel gewend raakte aan het rijke Vlaamse taalgebruik. Jonckheere schrijft in zijn inleiding dat dit boek is opgebouwd als een soort matrix: “(…) In ieder hoofdstuk passeert de kunstgeschiedenis de revue, zij het telkens vanuit een ander perspectief. In verschillende tijdvakken lichten vanzelfsprekend andere fenomenen op, zodat begrijpelijkerwijs niet alle stijlperiodes en zeker niet alle kunstenaars in ieder hoofdstuk dezelfde aandacht krijgen. (…).“
Op het terrein van de kunsten zijn de bronnen tenslotte schier onuitputtelijk en Jonckheere maakt daar eigenlijk heel geraffineerd gebruik van.

Product
(...)''De spanning tussen de ambachtelijke waarde van kunst en de economische realiteit is het uitgangspunt van het hoofdstuk Het Product Kunst (…),” aldus Jonckheere. Aardig in het eerste hoofdstuk is het voorbeeld van een van de bestverkopende kunstenaars in het Europa van zijn tijd: Adriaen van der Werff, met een plaatje erbij van een bewaard gebleven kas- of aantekenboekje van rond 1700. Minutieus bijgehouden kosten van gebruikte materialen en arbeidstijd door de kunstenaar bepaalde zijn verkoopprijs, waar hij uiteraard nog een schepje bovenop deed. Ook in dit deel komt de sculptuur 'For the love of God' door Damien Hirst uit 2007 aan de orde. De waarde van dit object,14 miljoen pond, wordt voornamelijk bepaald door de hoeveelheid diamanten die erin zijn verwerkt, dat zijn er 8601. Het hoofdstuk bevat bijna honderd pagina's, onnodig te zeggen dat er heel wat in beschreven staat over ambacht, kennerschap en economie.

Idee
Gemiddeld hebben de hoofdstukken zo'n negentig pagina's. In het tweede hoofdstuk worden onder meer kunsttheorie, sublimering en de filosofie besproken, maar het bevat ook een interessante uiteenzetting over de tekenkunst. De tekst wordt begeleid door prachtige illustraties van Rembrandt's schilderij uit 1653 van (vermoedelijk) Aristoteles met buste van Homerus, maar ook van Nicolaas Pousin en Peter Paul Rubens met hun uitbeeldingen van de Sabijnse maagdenroof, resp. uit 1634 en 1640. Verder komen de kunstenaarsgroepen uit de eerste helft van de twintigste eeuw aan bod, met hun manifesten en kunstenaarsgeschriften en de daarbij behorende mooie plaatjes van schilderijen gemaakt door onder andere René Magritte en de collages van Kurt Schwitters.

Magnum Opus
De indexen met bibliografie en de afbeeldingen maken dit onconventionele boek compleet. Koenraad Jonckheere is hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit Gent. Hij schreef eerder over onder meer portretkunst, kunsthandel, iconoclasme en Rubens. Dit boek is zijn magnum opus, een magnifiek boek voor iedere kunstliefhebber.

Another History of Art – 2.500 jaar Europese kunstgeschiedenis, door Koenraad Jonckheere, 384 p., Hannibal Books, EAN 9789463887526, prijs: 64,50 euro.